Năng lượng nguyên tử - Trụ cột chiến lược phát triển Lâm Đồng

Phó Thủ tướng Chính Phủ Bùi Thanh Sơn thăm Viện Nghiên cứu hạt nhân thuộc Viện Năng lương nguyên tử Việt Nam. Ảnh: Sở Khoa học và Công nghệ

Công nghệ bức xạ trong nông nghiệp

Thời gian qua, hoạt động nghiên cứu và ứng dụng năng lượng nguyên tử trên địa bàn tỉnh đạt nhiều kết quả nổi bật, tạo nền tảng khoa học cho đổi mới sản xuất nông nghiệp.

Thông qua công nghệ bức xạ trong chọn tạo giống, nhiều giống cây trồng mới có năng suất cao, chất lượng tốt, khả năng chống chịu sâu bệnh và điều kiện bất lợi của môi trường đã được tạo ra và đưa vào sản xuất.

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 8 quốc gia hàng đầu thế giới về chọn tạo giống đột biến. Đến nay, cả nước có 88 giống cây trồng được tạo ra bằng phương pháp này và đưa vào sản xuất, gồm 55 giống lúa, 15 giống đậu tương, 3 giống hoa, 2 giống ngô cùng nhiều giống cây ăn quả.

Trong số đó, nhiều giống được nghiên cứu trực tiếp tại các nguồn chiếu xạ sử dụng đồng vị Co-60 của Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, một trong những trung tâm nghiên cứu hạt nhân lâu đời nhất cả nước.

Tại Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, công nghệ bức xạ trong chọn tạo giống được triển khai từ năm 1984, tập trung vào các đối tượng chủ lực của địa phương như: Khoai tây, dâu tây, hoa cúc, cây cảnh và cây ăn trái.

Các thí nghiệm chiếu xạ tia gamma trên hoa cúc cắt cành cho thấy tần suất biến dị đạt tới 14,7%. Từ đó, nhiều dòng hoa mới có màu sắc và cấu trúc khác biệt so với giống gốc đã được tạo ra và ổn định qua nhiều thế hệ, trở thành sản phẩm chủ lực của ngành hoa Đà Lạt.

Hội nghị sơ kết hoạt động ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân tỉnh Lâm Đồng

Một dấu ấn đáng chú ý là việc phối hợp nghiên cứu giữa Viện Nghiên cứu hạt nhân và Trung tâm Nghiên cứu cây ăn quả miền Đông Nam Bộ trong chọn tạo giống bưởi đường lá cam không hạt bằng công nghệ bức xạ. Giống bưởi đường lá cam LĐ4 không hạt đã được Cục Trồng trọt công nhận và đưa vào sản xuất, góp phần đa dạng hóa sản phẩm cây ăn quả chất lượng cao.

Cùng với đó, các giống như dứa Cayenne LĐ2, bưởi Năm Roi ít hạt, thanh long, cam mật, cam sành không hạt cũng đang được sử dụng rộng rãi tại Lâm Đồng và các tỉnh phía Nam.

Không chỉ dừng lại ở khâu giống, công nghệ hạt nhân còn góp phần nâng cao giá trị sau thu hoạch. Kỹ thuật chiếu xạ khử trùng giúp kéo dài thời gian bảo quản nông sản, giảm tổn thất từ 20 - 40%. Đồng thời đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của thị trường Mỹ, EU và Nhật Bản.

Các chế phẩm nông nghiệp như T&D, Olicide, nano chitosan, nano selenium được ứng dụng hiệu quả, góp phần giảm sử dụng hóa chất, bảo vệ môi trường và hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững.

Theo ông Cao Đông Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, thời gian tới Viện sẽ tiếp tục phối hợp với các viện chuyên ngành nhằm thúc đẩy ứng dụng bức xạ, góp phần tạo nền tảng đổi mới sáng tạo bền vững cho nền nông nghiệp Việt Nam.

Bộ Khoa học và Công nghệ làm việc với Viện Nghiên cứu hạt nhân

Thúc đẩy phát triển công nghiệp và y tế

Năng lượng nguyên tử cũng đóng vai trò quan trọng trong phát triển công nghiệp, y tế và các lĩnh vực dịch vụ kỹ thuật cao trên địa bàn tỉnh và khu vực.

Đến nay, Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt đã làm chủ toàn diện công tác vận hành Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt, từ kỹ thuật tính toán, thiết kế lò nghiên cứu đến bảo dưỡng, sửa chữa các hệ thống công nghệ, bảo đảm lò vận hành an toàn, hiệu quả với tổng thời gian gần 70.000 giờ.

Viện cũng làm chủ công nghệ sản xuất nhiều loại thuốc phóng xạ như I-131, Tc-99m, P-32 và các bộ KIT đánh dấu, cung cấp thường xuyên cho 23 bệnh viện trong cả nước, với tổng lượng khoảng 14.000 Ci thuốc phóng xạ; đồng thời xuất khẩu phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh hiểm nghèo. Những kết quả này góp phần quan trọng vào việc hình thành và phát triển hệ thống các khoa y học hạt nhân trên phạm vi toàn quốc.

Trong lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ kỹ thuật, các kỹ thuật phân tích hạt nhân, đánh dấu đồng vị được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp, địa chất, dầu khí, môi trường và kiểm soát chất lượng sản phẩm. Viện cũng nghiên cứu, chế tạo thành công nhiều thiết bị đo đạc, phân tích phóng xạ phục vụ các bệnh viện, doanh nghiệp và cơ quan chuyên môn.

Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ bức xạ gamma để khử trùng dụng cụ y tế, tiệt trùng và bảo quản lương thực thực phẩm đã tạo tiền đề hình thành các trung tâm chiếu xạ quy mô công nghiệp tại khu vực phía Nam, góp phần nâng cao năng lực sản xuất và tiêu chuẩn an toàn cho nhiều ngành hàng.

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết mạnh mẽ mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và tiến tới Net Zero vào năm 2050, năng lượng nguyên tử ngày càng thể hiện vai trò là nguồn năng lượng xanh, sạch, hỗ trợ phát triển khoa học công nghệ và bảo đảm an ninh năng lượng giảm thiểu tác động môi trường, thúc đẩy ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ.

Đối với tỉnh Lâm Đồng mới sau sáp nhập, đứng trước yêu cầu tái cấu trúc không gian phát triển, việc đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình được xem là hướng đi mang tính chiến lược.

Trên cơ sở lợi thế nông nghiệp công nghệ cao và nền tảng nghiên cứu sẵn có, tỉnh tiếp tục định hướng gắn nghiên cứu với sản xuất, qua đó nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế và hướng tới phát triển bền vững.

Năng lượng nguyên tử đang từng bước khẳng định vai trò là một nguồn lực khoa học công nghệ quan trọng, đóng góp thiết thực cho phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Lâm Đồng. Nòng cốt trong lĩnh vực này là Viện Nghiên cứu hạt nhân Viện Nghiên cứu hạt nhân - thành viên Ban chỉ huy là tổ chức khoa học và công nghệ công lập trực thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam.

Viện thực hiện chức năng quản lý, vận hành và khai thác Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt, đồng thời triển khai nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực đã hỗ trợ kỹ thuật cho công tác quản lý nhà nước, sản xuất kinh doanh và cung cấp sản phẩm, dịch vụ trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử và các lĩnh vực liên quan theo quy định pháp luật.

Thanh Duyên