Người trẻ đối mặt 'sát thủ thầm lặng' mang tên mỡ máu

Trẻ hóa bệnh nhân mắc rối loạn mỡ máu

Hiện nay, tỷ lệ trẻ hóa của bệnh lý rối loạn mỡ máu đang ngày càng gia tăng. Ở Việt Nam, theo một số nghiên cứu và khảo sát cộng đồng gần đây, người ta nhận thấy rằng tỷ lệ tăng mỡ máu nói chung ở lứa tuổi trưởng thành, tức là nhóm đang trong độ tuổi lao động (từ 25 đến 64 tuổi), có xu hướng tăng thêm khoảng 3,9%. Đặc biệt, ở nhóm trẻ dưới 35 tuổi (từ 25 – 34 tuổi), tỷ lệ này tăng khoảng 4,9% so với giai đoạn từ năm 2010 đến 2020.

Sau năm 2020, tốc độ gia tăng nhanh và mạnh hơn, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển, nơi quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ.

Giải thích về con số này, ThS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Mai, Phó trưởng khoa Điều trị kỹ thuật cao, Bệnh viện Nội tiết Trung ương cho biết: “Nhiều người nghĩ rằng mức tăng chỉ 4 – 5% là nhỏ, nhưng thực chất đây là con số lớn vì nó phản ánh tỷ lệ gia tăng hàng năm. Tức là mỗi năm, tỷ lệ phát hiện bệnh nhân tăng thêm 4 – 5%, cộng dồn qua nhiều năm sẽ tạo thành con số rất đáng lo ngại. Ví dụ, nếu năm trước phát hiện 500 – 1000 ca thì năm sau có thể tăng thêm đúng tỷ lệ này, nghĩa là số bệnh nhân tăng thêm hàng trăm ca mới”.

ThS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Mai, Phó trưởng khoa Điều trị kỹ thuật cao, Bệnh viện Nội tiết Trung ương

Tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương, mỗi ngày, tiếp nhận trung bình khoảng 50 bệnh nhân. Trung bình, khoảng 1/4 bệnh nhân đến khám thuộc nhóm trẻ dưới 35 tuổi và có rối loạn mỡ máu. Điều này cho thấy tình trạng bệnh lý này ở người trẻ hiện nay đã khá phổ biến.

“Không hiếm gặp các trường hợp bệnh nhân trẻ tuổi dưới 35 đến khám và phát hiện rối loạn mỡ máu. Đáng lo ngại là nhiều trường hợp chỉ khoảng 30 - 32 tuổi đã bị biến chứng nặng nề như nhồi máu cơ tim, đột quỵ não. Khi xét nghiệm, mỡ máu tăng rất cao, đặc biệt chỉ số LDL có khi lên tới 5 - 8 mmol/L. Tuy nhiên, do bệnh nhân không được tư vấn kỹ lưỡng, hoặc chủ quan không điều trị, nên đến khi biến cố tim mạch xảy ra mới nhập viện, lúc đó thường đã muộn”, bác sĩ Quỳnh Mai cho biết.

Ngoài ra, có những bệnh nhân rối loạn triglycerid máu nặng. Chỉ số nền đã cao (khoảng 10 mmol/L) nhưng họ vẫn nghĩ mình khỏe mạnh, không điều trị. Đến khi nhập viện vì đau bụng dữ dội, mới phát hiện bị viêm tụy cấp. Đây là tình trạng cấp cứu nội – ngoại khoa, có thể đe dọa tính mạng. Có trường hợp chỉ số triglycerid máu trên 20 mmol/L, buộc phải điều trị tích cực ngay lập tức.

Lối sống hiện đại dẫn đến mỡ máu cao

Theo bác sĩ Nguyễn Thị Quỳnh Mai, lối sống chính là nguyên nhân đầu tiên dẫn tới tỷ lệ người trẻ bị rối loạn mỡ máu ngày càng cao. Bởi hiện nay, quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, người trẻ thường ngồi nhiều, ít vận động, Khi năng lượng nạp vào không được tiêu hao, cơ thể bắt đầu rơi vào rối loạn chuyển hóa - nền tảng dẫn đến mỡ máu cao.

Vì quá bận rộn, nhiều người không còn thời gian nấu nướng mà phụ thuộc vào đồ ăn nhanh dẫn đến thừa cân và rối loạn chuyển hóa (ảnh medindia)

Không chỉ dừng lại ở lối sống, chế độ ăn uống cũng góp phần làm bệnh trẻ hóa mạnh mẽ hơn. Vì quá bận rộn, nhiều người không còn thời gian nấu nướng mà phụ thuộc vào đồ ăn nhanh. Trà sữa, nước ngọt, nước ép đóng chai… vốn được giới trẻ ưa chuộng lại chứa lượng đường lớn, khiến nhu cầu năng lượng tăng vọt, dẫn đến thừa cân và rối loạn chuyển hóa.

Bên cạnh lối sống và chế độ ăn, yếu tố di truyền cũng góp phần đáng kể. Y học hiện nay xác nhận nhiều trường hợp tăng mỡ máu có nguồn gốc từ gene, khiến bệnh bộc lộ sớm hơn. Không chỉ thế, stress kéo dài cùng ô nhiễm môi trường cũng âm thầm phá vỡ cân bằng chuyển hóa trong cơ thể.

“Ở người trẻ tuổi có yếu tố gene, mỡ máu tăng cao lâu năm, đôi khi có thể xuất hiện một số biểu hiện bên ngoài như u vàng quanh mí mắt, hoặc ở gân, ví dụ vùng gân gót. Tuy nhiên, các dấu hiệu này khá hiếm. Do đó đây được xem là căn bệnh tiến triển âm thầm. Với những người béo phì, có thể dự đoán được nguy cơ cao, nhưng ở người trẻ, người gầy, tưởng chừng khỏe mạnh, vẫn có thể mang trong mình rối loạn lipid máu mà không hề hay biết”, bác sĩ Mai thông tin.

“Sát thủ” đối với tim mạch và đột quỵ

Do đó việc tầm soát mỡ máu từ sau 20 tuổi là điều cần thiết đối với tất cả mọi người. Những người có yếu tố nguy cơ cao hơn, như có tiền sử gia đình, béo phì, rối loạn chuyển hóa đường... khuyến cáo nên tầm soát 1–2 năm một lần, ngay cả khi kết quả xét nghiệm vẫn bình thường.

Mặc dù tình trạng mỡ máu tăng không trực tiếp gây tử vong, nhưng đây là 1 trong những nguyên nhân và yếu tố gây biến chứng viêm tụy cấp, các bệnh lý tim mạch, đặc biệt là nhồi máu cơ tim và đột quỵ não.

Máu nhiễm mỡ (hay mỡ máu cao) là tình trạng rối loạn chuyển hóa lipid trong máu. Ảnh: Freepik

Bác sĩ Mai giải thích, khi mỡ máu tăng cao, thành mạch sẽ phơi nhiễm với LDL-cholesterol – thành phần chính gây xơ vữa mạch. Qua thời gian, LDL tích tụ tạo thành các mảng xơ vữa bám vào thành mạch. Những mảng này vừa làm hẹp lòng mạch, vừa có nguy cơ bong ra, trôi đến vị trí khác và gây tắc mạch đột ngột. Đây chính là cơ chế trực tiếp mà mỡ máu cao gây ra các biến cố nguy hiểm.

“Mỡ máu cao và béo phì là “bộ đôi sát thủ” đối với tim mạch và đột quỵ. Do vậy, không thể cho rằng khi cơ thể vẫn “bình thường”, không có triệu chứng, thì không cần điều trị. Việc điều trị rối loạn mỡ máu là để ngăn ngừa các biến cố tim mạch cấp tính có thể xảy ra bất ngờ, như nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ não. Các biến cố này thực chất là hệ quả lâu dài của quá trình tích lũy mỡ máu, tiến triển âm thầm nhiều năm”, bác sĩ Mai khuyến cáo.

Phòng ngừa từ những thói quen nhỏ nhất

Theo bác sĩ Mai, việc phòng ngừa phải bắt đầu ngay từ những thói quen nhỏ nhất. Chỉ cần duy trì 30 phút vận động mỗi ngày, hạn chế thức ăn nhanh, đồ uống nhiều đường, xây dựng chế độ dinh dưỡng cân bằng và kiểm tra sức khỏe định kỳ, mỗi người hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ sức khỏe.

"Thay vì vận động, nhưng họ lại ngồi bấm điện thoại cả tiếng mà không thấy phí thời gian. Đó là biểu hiện của việc chưa thực sự muốn thay đổi", bác sĩ Mai chỉ rõ.

ThS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Mai, Phó trưởng khoa Điều trị kỹ thuật cao, Bệnh viện Nội tiết Trung ương tư vấn sức khỏe cho bệnh nhân

Theo Phó trưởng khoa Điều trị kỹ thuật cao, rối loạn mỡ máu là căn bệnh tiến triển âm thầm, vì vậy tầm soát là biện pháp duy nhất để nhận diện. Tổ chức Y tế Thế giới và các hiệp hội y khoa quốc tế đều khuyến cáo người dân nên bắt đầu xét nghiệm mỡ máu từ sau tuổi 20.

"Trong số ít trường hợp, người bệnh có thể phát hiện những dấu hiệu bên ngoài như u vàng ở vùng mi mắt hay gân gót chân dày lên. Tuy nhiên, đây là tình trạng hiếm gặp, chủ yếu xuất hiện ở những người tăng triglycerid máu do gene và kéo dài nhiều năm. Phần lớn bệnh nhân hoàn toàn không có biểu hiện rõ ràng", bác sĩ Mai nói.

Điều trị béo phì, rối loạn chuyển hóa lipit máu, không chỉ là kê đơn thuốc, mà quan trọng hơn là sự hợp tác và quyết tâm của người bệnh. Với những trường hợp "bất hợp tác", thậm chí còn cần đến sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý để giúp bệnh nhân nhận ra vấn đề, điều chỉnh suy nghĩ và hành vi.

"Bác sĩ có thể rất tích cực, nhưng bệnh nhân dửng dưng thì không bao giờ thành công. Điều trị khó ở chỗ đó", vị bác sĩ khẳng định.

Nguyễn Hà/VOV.VN