Nhiều lo ngại trước đề xuất đường quốc lộ 'xẻ' Khu dự trữ sinh quyển thế giới

Trạm kiểm soát Rang Rang (Đồng Nai), khu vực tỉnh Bình Phước đề nghị xây cầu để nối liền hai tỉnh (Ảnh: Tuổi trẻ).

Trong nhiều năm qua, với lý luận “muốn phát triển phải đánh đổi” Việt Nam đã có những dự án xâm hại đến các khu vườn Quốc gia, khu rừng tự nhiên có giá trị đa dạng sinh học cao. Tuy nhiên, điều này đang đi ngược lại với sự phát triển chung khi ở tầm vĩ mô thì chất lượng cuộc sống và chất lượng môi trường đang được chứng minh là có tầm quan trọng trong việc đánh giá sự thịnh vượng của một quốc gia.

Đồng Nai không muốn làm tuyến quốc lộ 13 C đi qua khu dự trữ sinh quyển thế giới

Mới đây, tỉnh Bình Phước đã đề xuất Chính phủ phê duyệt phương án mở rộng đường tỉnh 753 và xây dựng cầu Mã Đà để kết nối với tỉnh Đồng Nai. Tuy nhiên, đề xuất này, đặc biệt là việc xây dựng cầu Mã Đà lại làm dấy lên lo ngại sẽ gây ảnh hưởng đến mục tiêu bảo tồn đa dạng sinh học và bảo tồn giá trị văn hóa bản địa của Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai (Khu bảo tồn) vốn đã được UNESCO công nhận là Khu Dự trữ sinh quyển của thế giới vào năm 2011.

Theo đề xuất của UBND tỉnh Bình Phước, cầu Mã Đà dự kiến có chiều rộng mặt cầu 11m, dài 90m, bắc qua sông Mã Đà. Công trình nằm trong dự án Đầu tư nâng cấp, mở rộng đường tỉnh 753. Công trình khi hoàn thành xây dựng sẽ rút ngắn khoảng cách từ tỉnh Bình Phước đi cảng hàng không quốc tế (sân bay) Long Thành hơn 60km so với hiện tại. Cũng theo đề xuất của tỉnh Bình Phước, sau khi xây cầu Mã Đà, tuyến đường tỉnh 753 sẽ kết nối với đường tỉnh 761, sau đó nâng cấp thành quốc lộ 13C đi qua vùng lõi Khu bảo tồn đến quốc lộ 1 (huyện Trảng Bom).

Trong báo cáo về dự án Xây dựng cầu trên tuyến đường Bà Hào - sân bay Rang Rang (tỉnh Đồng Nai) và Đồng Xoài - Đồng Phú (tỉnh Bình Phước) của Khu bảo tồn gửi UBND tỉnh vào tháng 1/2022, Giám đốc Khu bảo tồn Nguyễn Hoàng Hảo cho biết, năm 2004, Khu bảo tồn được thành lập, nằm trong hệ thống rừng đặc dụng và di sản văn hóa của Việt Nam.

Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai nhìn từ trên cao.

Khu bảo tồn thuộc tiểu vùng bảo tồn sinh thái khẩn cấp (khu vực SA5 - lưu vực sông Đồng Nai - WWF, 2001) nằm trong hệ sinh thái Trường Sơn, một trong 200 vùng sinh thái quan trọng của thế giới được xác định trong “Global 200 Ecoregions”. Là sinh cảnh ưu tiên được xác định bởi Quỹ Bảo tồn Việt Nam (VCF 2003-2004).

Nhiều năm qua, Đồng Nai đã tập trung bảo vệ diện tích rừng hiện còn, trồng thêm rừng mới đồng thời thực hiện một số giải pháp lâm sinh để làm giàu rừng. Năm 2011, Khu bảo tồn cùng với Vườn quốc gia Cát Tiên đã được UNESCO công nhận là Khu Dự trữ sinh quyển thế giới.

Trước những phản đối mạnh mẽ của nhiều đơn vị, Cục Bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học, Bộ Tài nguyên và Môi trường vừa có cuộc họp nhanh với lãnh đạo Khu bảo tồn và khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai cùng các chuyên gia, nhà khoa học để lấy ý kiến về việc tỉnh Bình Phước đề xuất xây cầu Mã Đà, làm đường xuyên tâm Khu bảo tồn.

Tại cuộc họp, theo Sở Giao thông vận tải Đồng Nai, quy hoạch mở quốc lộ 13C để phát triển hạ tầng, kết nối các tỉnh Đông Nam Bộ là hợp lý. Tuy nhiên, tuyến 13C quy hoạch sẽ đi qua khu rừng là khu dự trữ sinh quyển thế giới mà đây là khu vực không được tác động vào. Tỉnh Đồng Nai nhận thấy điều này bất cập nên chưa thống nhất.

Về phía đại diện khu bảo tồn cho rằng, nơi đây thuộc nhóm di sản về đa dạng sinh học cao, di sản thiên nhiên cấp quốc gia đặc biệt. Khu bảo tồn không đồng ý việc mở quốc lộ 13C xuyên lõi Khu bảo tồn nhằm bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và giữ gìn các giá trị lịch sử văn hóa của vùng đất cách mạng Chiến khu D.

Những điều quý giá phải đánh đổi

Trước đó, Khu bảo tồn và khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai có văn bản kiến nghị lên UBND tỉnh Đồng Nai liên quan đến việc mở quốc lộ 13C xuyên lõi Khu bảo tồn.

Trong đó, Khu bảo tồn và khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai cho rằng nếu làm đường nối quốc lộ 13C, sẽ tạo ra tuyến đường đi xuyên qua vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai (được UNESCO công nhận năm 2011) và vùng lõi của khu bảo tồn. Điều này không phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế.

Tại cuộc họp khẩn vừa diễn ra, nói rõ về vấn đề này, Phó chủ tịch thường trực Hội Đất ngập nước Việt Nam (VNWA), GS. Hoàng Văn Thắng nhận định: Nếu mở quốc lộ 13C sẽ vi phạm cùng lúc nhiều luật như Luật Đa dạng sinh học, Luật Lâm nghiệp, Luật Bảo vệ môi trường và các nghị định liên quan. Việc xây dựng dự án cầu Mã Đà và đường kết nối xuyên KBT cũng đồng thời vi phạm các cam kết quốc tế về khu dự trữ sinh quyển thế giới, sẽ bị Tổ chức UNESCO rút danh hiệu.

Bên cạnh đó, việc xây dựng cầu Mã Đà sẽ tạo ra tuyến đường gần 40km đi xuyên qua vùng lõi rừng đặc dụng Khu bảo tồn sẽ làm ảnh hưởng đến việc bảo vệ nghiêm diện tích rừng hiện hữu, sinh cảnh sống của các loài động vật quý hiếm và gây khó khăn cho công tác quản lý và bảo vệ rừng do Khu bảo tồn đang quản lý. Cùng với đó, việc người dân tự ý lưu thông trên đường rừng sẽ gây khó khăn về phòng, chống cháy rừng trong mùa khô. Trên địa bàn do Khu bảo tồn quản lý có 3 di tích lịch sử cấp quốc gia nên việc xây dựng cầu Mã Đà sẽ làm phá vỡ cảnh quan, ảnh hưởng đến công tác bảo tồn các di tích lịch sử cách mạng.

Đáng chú ý, ngày 20/01/2022, Ủy ban Quốc gia về Chương trình Con người và Sinh quyển Việt Nam (MABVN) đã có văn bản số 03/MABVN, do GS. Nguyễn Hoàng Trí, Chủ tịch MABVN ký, gửi Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, Văn phòng UNESCO tại Hà Nội để đưa ra nhiều cảnh báo.

MABVN cho rằng việc xây dựng tuyến đường trên chắc chắn sẽ gây ra nhiều tác động nghiêm trọng tới vùng lõi khu dự trữ sinh quyển thế giới được UNESCO công nhận năm 2011, gây chia cắt hệ sinh thái, mất liên kết hành lang đa dạng sinh học, suy thoái môi trường…

Đây là các hoạt động vi phạm Chiến lược Seville của UNESCO/MAB (Chương trình Con người và sinh quyển), đi ngược định hướng của Chiến lược MAB 2015-2025, kế hoạch Hành động Lima 2016-2025. Hành động này tạo tiền lệ xấu trong cộng đồng 729 khu dự trữ sinh quyển quốc tế. Nếu tổ chức UNESCO can thiệp thì sẽ bị thu hồi danh hiệu khu dự trữ sinh quyển thế giới và sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín quốc gia và các công ước quốc tế mà Việt Nam đã cam kết…

MABVN đề nghị dừng dự án xây đường, cầu Mã Đà, mà ưu tiên xây dựng khu dự trữ sinh quyển thế giới thành mô hình phát triển bền vững của quốc gia và quốc tế.

Xây dựng cầu Mã Đã và mở tuyến đường nối Bình Phước – Đồng Nai, được biết là chủ trương đã có từ năm 2002. Lúc đó, Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai đã khảo sát, lập dự án xây dựng cầu Mã Đà và tuyến đường Bà Hào - Rang Rang nối hai tỉnh Đồng Nai và Bình Phước. Tuy nhiên, một trong những lý do không thể triển khai là việc đầu tư xây dựng cầu Mã Đà có thể làm ảnh hưởng đến Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai.

Tỉnh Bình Phước khi đó cũng thống nhất với tỉnh Đồng Nai về việc xác định, việc xây cầu Mã Đà và làm đường qua Khu bảo tồn là không khả thi, không phù hợp định hướng bảo vệ, phát triển rừng, không phù hợp với quy hoạch tổng thể. Bến đò ngang Mã Đà nối hai địa phương này, sau đó cũng đã được chính quyền hai tỉnh chỉ đạo đình chỉ hoạt động, nhằm tránh xâm hại đến rừng đặc dụng.

Châu Doanh