Nhiễu loạn mua bán sầu riêng: Cần siết lại quản lý mã số vùng trồng

Sầu riêng tại Tây Nguyên gần như thu hoạch cuối cùng so với cả nước cũng như các quốc gia lân cận, nên giá luôn ở mức khá cao. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Chỉ trong 7 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu sầu riêng đã mang về hơn 1 tỷ USD và dự báo có thể đạt gần 2 tỷ USD trong năm nay. Thế nhưng, sức nóng của mặt hàng này tăng quá nhanh khiến việc thu mua để xuất khẩu ồ ạt đang kéo theo đó những nguy cơ về việc không đảm bảo được chất lượng.

Đây là thông tin được đưa ra tại diễn đàn “Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng 2023 và giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam” do Báo Nông nghiệp Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Đắk Lắk, Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk tổ chức ngày 11/9.

Nhiễu loạn thị trường thu mua sầu riêng

Vào thời điểm thu hoạch sầu riêng chính vụ cũng là lúc tại các địa phương tồn tại thực trạng tranh mua, tranh bán, bỏ cọc, thổi giá khiến thị trường bị nhiễu loạn. Điều này làm đứt gãy chuỗi liên kết tiêu thụ giữa doanh nghiệp và các hộ trồng sầu riêng.

Ông Vũ Đức Côn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Đắk Lắk, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk cho biết Đắk Lắk đang có 3 hình thức liên kết, thu mua chính. Thứ nhất, một số doanh nghiệp đặt cọc với người sản xuất, cách thời điểm thu hoạch 1-2 tháng bằng hợp đồng mua bán. Số tiền đặt cọc khoảng 30% giá trị theo sản lượng bán xô ước tại vườn. Thứ hai, một số hộ tự chốt giá với doanh nghiệp tại thời điểm sầu riêng bắt đầu ra hoa, nguyên nhân là do người dân cần tiền để đầu tư phân bón, thuốc bảo vệ thực vật… chăm sóc cho vườn cây.

“Hình thức thứ ba là một số đối tượng thương lái, cò vào tận vườn người dân để chốt giá ở mức 80.000-90.000 đồng/kg. Điều này gây ra nhiều thông tin nhiễu loạn thị trường,” ông Vũ Đức Côn nhấn mạnh.

Chia sẻ góc độ của doanh nghiệp thực hiện liên kết tiêu thụ sầu riêng với các nông hộ, ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại của Tập đoàn Vạn Hòa Holding nhận định tình hình liên kết tiêu thụ sầu riêng tại khu vực miền Đông và Tây Nguyên có nhiều biến động. Tập đoàn có hợp đồng bao tiêu liên kết song trước khi thu hoạch 15-20 ngày, các thương lái, 'cò' ồ ạt xuống các vườn để chốt, cọc gây phân tâm cho người nông dân.

“Nếu giá thuận tự nhiên, việc mua bán vẫn diễn ra bình thường, nhưng khi giá xuống, thương lái, 'cò' sẽ đề nghị xuống giá hoặc cứ duy trì neo vườn, điều này chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng tới nguời dân. Cuối cùng nông dân vẫn là người chịu thiệt thòi,” ông Lê Anh Trung nói.

Diễn đàn “Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng 2023 và giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam”. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Ông Lê Anh Trung cho biết tập đoàn liên kết sản xuất với người nông dân, trong đó có chính sách đào tạo tập huấn, nâng cao năng lực sản xuất, xây dựng mã số vùng trồng, hỗ trợ vốn 50 triệu đồng/ha. Thế nhưng do sự biến động nhiễu loạn của thị trường mua bán, kế hoạch liên kết tiêu thụ thất bại hoàn toàn và doanh nghiệp đang phải đi thu hồi vốn hỗ trợ cho người nông dân.

"Trong quá trình tập đoàn thu hồi vốn, 40% người nông dân hiểu vấn đề, mong công ty tiếp tục hợp tác, song chính sách liên kết thất bại sẽ rất khó khăn cho doanh nghiệp trong việc tiếp tục đầu tư," ông Lê Anh Trung chia sẻ.

Đối với vụ mùa tại Đắk Lắk năm nay, Tập đoàn Vạn Hòa Holding đã có cam kết sẽ cung ứng khoảng 20.000 tấn sầu riêng với các đối tác và khách hàng Trung Quốc. Tuy nhiên, ông Lê Anh Trung cho biết với mức giá sầu riêng tăng quá cao như hiện nay, một số đối tác, khách hàng đã có động thái muốn cắt giảm đơn hàng.

Xây dựng quy định về mã số vùng trồng

Việc thương lái thu mua ồ ạt không chỉ khiến giá sầu riêng tăng ảo mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về không đảm bảo các tiêu chuẩn, ảnh hưởng đến cả ngành hàng xuất khẩu.

Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Tân Lập Đông, huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk chia sẻ vẫn chưa an tâm về tính bền vững trong công tác cấp, quản lý mã số vùng trồng.

Ông Nguyễn Hữu Chiến đặt ra 3 vấn đề băn khoăn: Thứ nhất, một số đơn vị đứng chủ mã số vùng trồng nhưng chưa mua được sản phẩm từ mã số, tuy nhiên từ các mã vùng trồng này, một số đơn vị vẫn làm thủ tục xuất khẩu bình thường. Thứ hai, những mã số vùng trồng được làm chuẩn như nhật ký ghi chép, theo dõi, giám sát sinh vật gây hại… thì giá bán cũng ngang bằng, thậm chí thấp hơn những đơn vị khác. Thứ ba, việc tranh mua, tranh bán vẫn diễn ra thường xuyên, các doanh nghiệp trong nước đang đánh nhau và tự thua trên sân nhà.

Đặc biệt, ông Nguyễn Hữu Chiến chỉ ra một thực trạng hợp tác xã vấp phải tình trạng rất nhiều thương lái đến hỏi mua sầu riêng mà không quan tâm đến mã số vùng trồng.

“Tôi hỏi tại sao sản phẩm đi xuất khẩu mà không quan tâm đến mã số, thì họ vỗ vai nói là việc mua bán mã số vùng trồng giờ quá đơn giản. Doanh nghiệp trả giá nào, họ sẵn sàng trả cao thêm 2 giá (2.000 đồng/kg) để mua từ người dân.” ông Chiến bức xúc nói.

Giám đốc Hợp tác xã Tân Lập Đông đề nghị các cơ quan quản lý kiểm soát, giám sát chặt chẽ hơn nữa việc cấp, quản lý mã số vùng trồng đồng thời các hợp tác xã và doanh nghiệp liên kết để tiêu thụ sầu riêng, sau khi đã tổ chức sản xuất theo đúng tiêu chuẩn, quy chuẩn.

Nhiều thương lái đến hỏi mua sầu riêng để xuất khẩu mà không quan tâm đến mã số vùng trồng. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Trước thực trạng xuất khẩu sầu riêng đang tồn tại nhiều vấn đề nóng có nguy cơ ảnh hưởng đến cả ngành hàng, ông Nguyễn Hoài Dương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Đắk Lắk nhấn mạnh: “Trái sầu riêng muốn đi xa, tạo thị trường bền vững, thì mọi chủ thể trong chuỗi giá trị cần phải chung sức chung lòng, hợp tác gắn bó để cùng đi lên. Nông dân, doanh nghiệp, địa phương có vùng trồng và cơ quan quản lý nhà nước, nhà khoa học cần 'đi cùng nhau' trong tổng thể không gian liên kết phát triển ngành hàng.”

Từ thực trạng tại các địa phương, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lê Minh Hoan cho rằng mã số vùng trồng mới dừng ở việc khuyến khích mà chưa bắt buộc, nên tiến tới đây sẽ là yêu cầu bắt buộc. Tất cả phải đi vào tiêu chuẩn, quy chuẩn, không còn tình trạng tự phát.

Theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan, chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn thể hiện qua “hợp tác-liên kết-thị trường.” Do đó, muốn ngành hàng sầu riêng nói riêng, các ngành hàng khác nói chung phát triển phải tổ chức lại cấu trúc ngành hàng bền vững. Tổ chức lại sản xuất không đơn thuần chỉ là cải tiến kỹ thuật gieo trồng mà là tạo ra không gian để nông dân, doanh nghiệp ngồi lại với nhau.

Người đứng đầu Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn nhấn mạnh đã đến lúc chúng ta kết hợp giữa việc siết chặt quản lý nhà nước và quản lý chuyên ngành ở địa phương. Chính quyền địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội phải tham gia từ đầu cùng nông dân để người dân có đầy đủ thông tin để điều chỉnh sản xuất./.

Hồng Kiều (Vietnam+)