Những người 'giữ lửa' làng nghề thổ cẩm trăm năm tuổi

Nghề dệt thổ cẩm của người Ba Na ở làng Hà Văn Trên (xã Canh Thuận, huyện Vân Canh, Bình Định) có lịch sử hơn trăm năm tuổi. Vậy nhưng theo thời gian, đến nay chỉ còn khoảng 70 người theo nghề, chủ yếu là những người lớn tuổi.

Mỗi tháng chỉ làm được 1-2 bộ

Những nghệ nhân trong làng động viên nhau cố gắng theo nghề từng ngày để kiếm thêm thu nhập, đồng thời giữ lại nét văn hóa đặc trưng của tổ tiên đang dần mai một.

Bà Đinh Thị Liên (74 tuổi) cho biết bà tập tành dệt từ lúc còn nhỏ. “Thời đó, tôi chủ yếu dệt vải cho gia đình sử dụng và bán cho vài người trong làng. Sau này, một số người ở nơi khác có nhu cầu đặt hàng nên mới làm nhiều hơn” - bà Liên kể lại.

Theo bà Liên, giờ làng nghề chỉ còn một số người lớn tuổi, còn lứa trẻ chọn công việc khác có thu nhập cao hơn. “Dù thu nhập không nhiều nhưng chúng tôi vẫn theo nghề, sợ một mai không còn nữa” - bà Liên bày tỏ.

Cụ Liên là một trong những nghệ nhân lớn tuổi của làng nghề, ngày ngày vẫn đều đặn dệt thổ cẩm. Ảnh: QN

Cũng theo bà Liên, để có một sản phẩm hoàn chỉnh, phải qua rất nhiều công đoạn, có khi cả tháng mới xong. “Váy thổ cẩm dành cho phụ nữ phải gần cả tháng mới xong một bộ, còn áo nam dù đơn giản hơn nhưng cũng gần chục ngày mới xong” - bà Liên chia sẻ.

Chính vì trải qua nhiều công đoạn, mất thời gian dài nên giá mỗi bộ váy khoảng 2-3 triệu đồng, còn đồ nam khoảng 500.000-700.000 đồng/bộ.

“Nhìn thì thấy số tiền lớn nhưng chính những nghệ nhân lành nghề nhất mỗi tháng cao tay lắm chỉ làm được khoảng 1-2 bộ. Ngoài ra, khó khăn hiện nay là tìm đầu ra rất khó, lâu lâu mới có một số chỗ đặt hàng” - bà Liên tâm tư.

Hy vọng cải thiện đầu ra

Bắt đầu tập dệt thổ cẩm từ năm 15 tuổi, đến nay nghệ nhân Đinh Thị Lên (64 tuổi) là một trong những người “cứng tay” trong làng. Theo bà Lên, trước đây người dân trồng bông để kéo sợi dệt thành vải, do đó chỉ đáp ứng nhu cầu trong gia đình hoặc đồng phục cho học sinh trên địa bàn. Bây giờ bông đã được thay thế bằng len.

Len sau khi mua về được tháo ra và đưa vào xa kéo sợi để xe len thành chỉ. Khi quay xa phải đều tay, nhịp nhàng thì chỉ mới săn đều, sợi mới dai để dễ dệt thành vải. Sau đó sợi được cuộn thành những cuộn to và đem đi nhuộm màu.

Bà Lên chia sẻ khâu nhuộm được coi là quan trọng nhất, đòi hỏi kinh nghiệm, thẩm mỹ cao để pha màu sao cho đa dạng mà vẫn hài hòa. Người thợ cần chuẩn bị trộn màu và nước theo tỉ lệ nhất định, thêm một nắm sáp ong, một lon gạo và củ dính. Tiếp theo, đun sôi nồi nước màu nhuộm và để nước nguội bớt, sau đó nhúng sợi đã xử lý vào cho đến khi ngấm đều màu và đem phơi khô dưới trời nắng. Thông thường sợi nhuộm được phơi dưới trời nắng một ngày là đã có thể cuốn lại thành búp để tiến hành dựng lên khung dệt.

Một bộ váy thổ cẩm có giá 2-3 triệu đồng. Ảnh: QN

“Len trên thị trường rất đa dạng nên chúng tôi làm ra sản phẩm cũng phong phú và cách tân hơn trước rất nhiều. Ngoài làm các mẫu quần áo, chúng tôi đang hướng tới làm các loại túi xách với hy vọng có nhiều thị trường hơn” - bà Liên nói.

Còn theo nghệ nhân Đinh Thị Ngọt, nếu có cơ chế phát triển du lịch sinh thái gắn với làng nghề thổ cẩm thì đầu ra chắc chắn sẽ khả quan hơn. “Nếu đầu ra tốt, thu nhập của những người dệt thổ cẩm sẽ được cải thiện. Từ đó, nhiều người sẽ muốn gắn bó với nghề hơn, làng nghề sẽ được hồi sinh mạnh mẽ” - bà Ngọt tâm tư.

Cũng theo bà Ngọt, các nghệ nhân trong làng luôn nhắc nhở con cháu cố gắng giữ gìn nghề dệt thổ cẩm của cha ông để lại. Đó không chỉ là cái nghề mà còn là nét văn hóa đặc trưng của đồng bào Ba Na.

HUY TRƯỜNG