Quản trị biến động từ góc nhìn bản thể luận

Vậy, biến động thực chất là gì? Và liệu "biến động" có thực sự là đối tượng có thể quản trị? Bài viết này sẽ đưa ra một góc nhìn ngay từ bản thể luận: Biến động là hình thái biểu hiện của vận động, của “vô thường” - bản chất của mọi sự vật, hiện tượng, của các “pháp” và “phạm trù”. Từ đó làm rõ thêm câu hỏi: Quản trị biến động là gì? Vì sao phải quản trị biến động?

Quản trị biến động, nỗ lực vượt khó, Petrovietnam hoàn thành vượt mức nhiều chỉ tiêu sản xuất kinh doanh và lập nhiều kỷ lục mới.

Biến động là gì?

Trong ngữ cảnh quản trị, "biến động" (volatility) thường gắn với những thay đổi đột ngột và khó có thể dự báo. Đó có thể là sự thay đổi về bối cảnh xuất phát từ nguyên nhân địa chính trị; sự thay đổi của thị trường như giá cả, lạm phát, tỷ giá, chuỗi cung ứng; sự thay đổi trong chính sách vĩ mô; từ các sự cố, khủng hoảng ESG (môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp); nhiều trường hợp xuất phát từ xu hướng thay đổi hành vi của khách hàng, nhóm khách hàng; từ đổi mới sáng tạo, công nghệ... Tuy nhiên, nếu xem xét kỹ hơn trong không gian rộng và thời gian dài hơn, có thể thấy rằng biến động không phải là ngoại lệ, mà là quy luật phổ biến. Biến động xảy ra không phải vì có "sự cố", mà vì bản chất của thực tại luôn thay đổi, đến từ sự vận động không ngừng.

Sự giao thoa giữa triết học - khoa học - tôn giáo

Ngay từ thời cổ đại, nhà triết học nổi tiếng Heraclitus chính là người đầu tiên đề cập đến tính vô thường với câu nói: “Panta rhei” (mọi thứ đều trôi chảy). Theo ông, không có gì là bất biến, mọi thứ đều trong trạng thái biến đổi liên tục, “không ai có thể bước hai lần vào cùng một dòng nước”.

Tôn giáo ngày càng có vị thế và ảnh hưởng tới chiến dịch làm sạch khí hậu toàn cầu.

Các nhà kinh điển triết học Mác - Lê Nin đã chỉ ra rằng, vận động là thuộc tính của vật chất, mọi sự vật trong thế giới vật chất đều luôn luôn vận động. Trên quan điểm biện chứng, vận động là phương thức tồn tại của vật chất, bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy. Sự vận động của vật chất là vĩnh viễn, khuynh hướng của vận động là phủ định của phủ định. C. Mác và Ph. Ăng-ghen đã khẳng định quy luật "phủ định của phủ định" là một quy luật phát triển của tự nhiên, của lịch sử và của tư duy vô cùng phổ biến, chính vì vậy có tầm quan trọng và tác dụng vô cùng to lớn. Quy luật "phủ định của phủ định" đã chỉ ra khuynh hướng, con đường phát triển của các sự vật và hiện tượng là một quá trình khách quan.

Không chỉ dừng lại ở triết học, khoa học cũng khẳng định sự thay đổi của mọi hiện tượng. Thậm chí, khoa học còn chứng minh sự tương đồng trong nhận thức tôn giáo về bản chất của danh sắc là biến động. Nói cách khác, sự tương giao giữa triết học, khoa học và tôn giáo để khẳng định đặc tính thay đổi chính là bản chất vô thường của thực tại. Tất cả những gì chúng ta coi là “thực” cũng chỉ là tạm thời và không cố định trong cặp phạm trù nguyên nhân và kết quả, hay là lý nhân duyên trong Phật giáo. Cái mà trong triết học Mác - Lê Nin chúng ta vẫn quen câu “nó là nó, mà không phải là nó" với hàm ý chỉ sự vận động, biến đổi không ngừng của sự vật.

Từ góc nhìn tôn giáo, đặc biệt là Phật giáo, sự thay đổi gắn với vô thường (anicca), như là chân lý phổ quát. Phật giáo coi vô thường là một trong 3 đặc tính cơ bản của mọi hiện tượng hữu vi (có điều kiện). Từ tuệ giác và thực chứng của các bậc giác ngộ, Phật giáo khẳng định mọi vật sinh ra đều thay đổi và hoại diệt, không gì có thể tồn tại vĩnh viễn, tất cả tâm thức (danh) và vật chất (sắc) đều chịu chi phối bởi vô thường. Nghĩa là biến động không phải là điều "bất thường", mà là "hiển nhiên", là bản chất.

Quản trị biến động: một nghịch lý hay là tất yếu?

Khi đã thừa nhận rằng biến động là hình thái của vô thường, thì một nghịch lý xuất hiện: Làm sao có thể quản trị cái vốn dĩ là bản chất, là sự mặc định không thể kiểm soát, không thể dự báo và không thể giữ nguyên? Câu hỏi này không chỉ mang tính triết lý mà còn là nhận thức luận cho đến thực tiễn trong hoạt động quản trị.

Biến động cần được quản trị như các hoạt động của doanh nghiệp cũng như thị trường.

Trong các tổ chức, không ai có thể kiểm soát hoàn toàn biến động, từ các thay đổi của bối cảnh, các yếu tố thị trường hay sự thay đổi "chóng mặt" của công nghệ. Không ai đoán định được những rủi ro thiên nga đen, thiên nga xám với tần suất xuất hiện ngày càng dày đặc hơn bao giờ hết như đại dịch Covid-19, các khủng hoảng địa chính trị, xung đột vũ trang truyền thống và phi truyền thống, các thảm họa thiên nhiên... Câu hỏi đặt ra là: Vậy, điều gì có thể được quản trị?

Từ thực tiễn đầy sinh động với đặc tính rõ nét là “thay đổi, thay đổi và thay đổi” đang diễn ra hàng ngày ở mọi mặt của đời sống nhân loại, các học thuyết quản trị hiện đại buộc phải thừa nhận thực tế này để chuyển hướng sang một mục tiêu thực tế và mang tính khoa học hơn: Đó là quản trị mục tiêu trong bối cảnh biến động. Nói một cách chính xác, đó chính là nội hàm của “quản trị biến động”. Về thực chất, chúng ta không phải và không thể quản trị được chính “biến động”, bởi lẽ biến động là một phần tất yếu của tự nhiên và xã hội, không ai kiểm soát được hoàn toàn bối cảnh, ngay cả tâm lý, nhận thức, cảm xúc của con người cũng vô thường. Điều chúng ta có thể làm được là không đổ lỗi cho hoàn cảnh mà cần quản trị nhận thức, thái độ, phản ứng, chiến lược để ứng phó, thích nghi và đáp ứng mang tính hướng đích.

Theo TS. Lê Mạnh Hùng - Chủ tịch HĐTV Petrovietnam, quản trị biến động chính là quản trị các điều kiện biên để quản trị mục tiêu kế hoạch trong bối cảnh các thay đổi nhanh, khó lường. Cách tiếp cận này yêu cầu: linh hoạt trong xây dựng và thực hiện kế hoạch; luôn nhận diện các yếu tố trọng yếu và mức độ ảnh hưởng đến từng mục tiêu để có giải pháp ứng phó thích hợp; tập trung vào năng lực phản ứng nhanh và đủ tốt, thay vì chỉ dựa vào tiên đoán; xây dựng đội ngũ đáp ứng được yêu cầu; mô hình quản trị của tổ chức phù hợp, phân quyền để rút ngắn thời gian ứng phó, ra quyết định. Trong bối cảnh biến động nhanh và khó lường, doanh nghiệp cần thực hiện chiến lược theo hướng "đáp ứng linh hoạt". Đồng thời, trong thực thi cần: chia nhỏ mục tiêu đến mức đảm bảo khả năng quản trị (manageable); giám sát, theo dõi, phản hồi liên tục; chấp nhận thay đổi như một phần tất yếu, mang tính khách quan; tránh “đặt cược” vào một kế hoạch bất biến; chấp nhận rủi ro có kiểm soát.

Có thể thấy, sự giao thoa giữa khoa học, triết học và tôn giáo trong phạm trù - Phật giáo gọi là “pháp”, gợi mở một cách nhìn mới: sự thay đổi là biểu hiện của vô thường, không chỉ là sự thay đổi bề mặt mà còn là bản chất sâu xa của thực tại. Điều này đặt ra yêu cầu khách quan trong quản trị, hay nói cách khác, quản trị biến động mang tính tất yếu.

Hàm ý trong quản trị

Từ những phân tích trên, có thể làm rõ thêm về nội hàm của “quản trị biến động”. Đó chính là khả năng xác lập, theo đuổi và thực hiện mục tiêu một cách linh hoạt trong bối cảnh thay đổi liên tục, nhanh, khó đoán định, không theo kịch bản dự báo mà không bị “mắc kẹt” vào tư duy, vào các mô hình cũ như là sự bất biến.

Các nhà máy của Petrovietnam luôn được tối ưu công suất, hiệu suất với độ khả dụng cao

"Quản trị biến động" không phải là ảo vọng kiểm soát được tất cả các thay đổi, các biến động có thể xảy ra trong sản xuất kinh doanh nói riêng, thế giới sự vật hiện tượng nói chung, mà là quá trình nhận diện, ứng phó, thích ứng thông qua năng lực kiểm soát các điều kiện biên để đảm bảo được mục tiêu tổng quát trong sự chấp nhận về môi trường biến động. Có thể nói rằng, biến động là sóng, quản trị là nghệ thuật lướt sóng, không phải ngăn ngừa hoặc dập tắt các con sóng.

Nhìn từ bản thể luận, biến động là thuộc tính của hiện tượng, không ai có thể ngăn ngừa. Nhận thức rõ điều này, chúng ta sẵn sàng với một tâm thế cởi mở hơn, đón nhận những biến đổi và thấy rằng quản trị biến động không là hình thức, không là khẩu hiệu mà mang tính tất yếu khách quan, là nhu cầu thực tại của tất cả các chủ thể bao gồm các cá nhân, tổ chức, cho đến quy mô quốc gia, nhân loại.

TS. Nguyễn Thành Hưởng