'Đừng chờm mà có ngày chấn móng' là câu tục ngữ Việt Nam thuộc loại cổ xưa và khá khó hiểu. Không biết 'chờm', 'chấn' ở đây là gì?; 'móng' là móng nhà hay móng lừa, móng ngựa? Có lẽ, việc đầu tiên là chúng ta tìm đến từ điển xem sao:
Như vậy, sở dĩ người ta gọi con ếch hay thịt ếch là 'gà đồng', là bởi thịt của nó có vị thơm ngon giống như thịt gà. Và cách gọi con ếch là 'gà đồng' của người Việt Nam có thể đã chịu ảnh hưởng từ sách Bản thảo cương mục (*).
ục ngữ Việt Nam có câu 'Ai nỡ ăn cướp cơm chim' (Dị bản Ai nỡ ăn cướp cơm chim mắm vét). Ngoài ra còn có thành ngữ 'Ăn cướp cơm chim', được nhiều sách thu thập và xếp vào diện tục ngữ.
Trọc phú là một từ Việt gốc Hán, vốn chỉ kẻ làm điều bất chính mà giàu có (chữ trọc đây có nghĩa là tham lam, ti tiện, bẩn thỉu); trái nghĩa với trọc phú là thanh bần (nghèo mà trong sạch, lương thiện):
Bạn đọc Lê Nam hỏi: 'Chuyên mục ' Cà kê chuyện chữ nghĩa ' trên báo Thanh Hóa (12/2022) có bài ' Vô hình trung hay vô hình chung ', trong đó giải thích cặn kẽ nguồn gốc của từ ngữ và hướng dẫn độc giả sử dụng các viết đúng là 'vô hình trung'. Tôi thấy bài viết rất bổ ích, bản thân tôi sau khi đọc cũng đã tránh được sai sót khi cần sử dụng đến từ này. Hiện nay tôi thấy còn một từ nữa cũng liên quan đến 'trung' hay 'chung' đó là 'tựu trung' và 'tựu chung'. Vậy xin chuyên mục cho biết trong hai cách viết vừa nêu thì cách nào là đúng?'.
LTS: Bài viết dưới đây của TS. Nguyễn Lê Tuyên (nhà soạn nhạc, nghiên cứu âm nhạc, nghệ sĩ guitar) là một phần của tham luận 'Nhạc tài tử: Lost in Translation' được tác giả trình bày lần đầu trong hội thảo quốc gia của Musicological Society of Australia tại Canberra năm 2012, và sau đó tại hội thảo toàn cầu của International Council for Traditional Music năm 2013 tại Thượng Hải.
Văn Cao nổi tiếng trong âm nhạc với kho tàng tác phẩm phong phú, từ lãng mạn, tiền chiến đến hành khúc, trường ca, đặc biệt là Tiến quân ca - quốc ca Việt Nam. Ông còn là nghệ sĩ gạo cội trong hội họa, với hơn 1.000 tác phẩm tranh sơn dầu, tranh minh họa và cả bìa sách. Tuy không được xếp vào bậc danh họa, nhưng những đóng góp của Văn Cao ở lĩnh vực hội họa là không thể phủ nhận.
Độc giả Hoàng Anh Thi (Hà Nội) hỏi: 'Mấy năm nay rộ lên chuyện một số từ như 'chén', 'nhá', 'tợp' xuất hiện trong sách Tiếng Việt lớp 1. Nhiều ý kiến phản đối quyết liệt, cho rằng đây là những từ 'thô tục', không phù hợp với trẻ em tiểu học. Đơn cử, bài 'Sách giáo khoa đầy 'sạn': Thu hồi, chỉnh sửa hay để đó cho qua'... trên một tờ báo đăng ý kiến của ông HMH, cho rằng:
Bụng đói thì có lẽ khỏi phải bàn, nhưng cật trong cật rét là gì? Vấn đề tưởng đơn giản, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều cách hiểu rất khác nhau, kể cả nghĩa của cật trong các bản trái nghĩa No cơm, ấm cật, Ấm cật, no lòng. Sau đây, xin giới thiệu và tạm chia thành ba cách hiểu về cật:
Đảm bảo khi biết đáp án bạn sẽ bất ngờ lắm đấy!
Hoa hậu này có thể sử dụng thông thạo 5 thứ tiếng, đồng thời là hậu duệ của một quan lớn thời Nguyễn.
Kì thực, đáp án đúng không phải 'giã', cũng chẳng phải 'dã'.
Có thể nói, nhà văn Tô Hoài vốn rất ý thức tu luyện chữ nghĩa. Ông bảo: Trong Truyện Kiều có chữ áy (Một vùng cỏ áy bóng tà, không biết nghĩa chữ áy thế nào, mới đọc đã cảm thấy man mác, thấy buồn).
Một độc giả thắc mắc: 'Không rõ môn thể thao đua thuyền có tên gọi là bơi chải hay bơi trải. Tôi thấy nhiều bài báo viết là bơi CHẢI, trong khi không ít tờ báo khác lại viết là bơi TRẢI. Vậy, viết đúng phải là bơi chải hay bơi trải?'.
Nhắc đến tiết Thanh Minh, có lẽ người Việt Nam ít ai không biết đến câu Kiều: 'Thanh Minh trong tiết tháng ba/ Lễ là Tảo mộ, hội là Đạp thanh'. Thế nhưng, không phải ai cũng hiểu chính xác về thanh minh, đạp thanh, và tảo mộ, kể cả các nhà biên soạn từ điển.
Trả đũa vốn có ý nghĩa sâu xa gì hay chỉ là biến âm của một chữ khác?
Trong hoạt động xuất bản sách, báo, một vấn đề đáng lưu ý mà thời nào cũng có, đó là việc biên tập, sửa lỗi. Trong đó, lỗi mo-rát (morasse) là lỗi phổ biến.
Sách Thành ngữ bằng tranh (NXB Kim Đồng, 2020), cho rằng 'nuôi báo cô' chính là nuôi 'bà cô' mà ra. Cụ thể, sách này giải thích:
Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc tháng 11 năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: 'Văn hóa phải hướng dẫn quốc dân thực hiện độc lập, tự cường và tự chủ', 'Văn hóa soi đường cho quốc dân đi', nhấn mạnh vai trò của văn hóa đối với sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước. Tiếp nối tư tưởng, quan điểm của Người, nền văn hóa Việt Nam đã chuyển biến mạnh mẽ, có những đóng góp tích cực, quan trọng vào công cuộc phát triển đất nước trong thời kỳ mới.
Sau gần 100 năm từ lần xuất bản đầu, tiểu thuyết của Nguyễn Trọng Thuật đến với bạn đọc với minh họa của Tạ Huy Long.
Đố bạn đoán được nguồn gốc của từ 'minh tinh'?
Trong tiếng Việt, xoay xở thường bị xem là một từ láy. Có lẽ người ta cho rằng, xở chỉ là yếu tố láy của xoay. Bởi thế, Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ học - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Giáo Dục - 1994) thu thập và giải nghĩa như sau:
Hội Khai trí tiến đức (HKTTĐ) là tổ chức văn hóa đầu tiên ra đời bởi 'chính sách hợp tác với người bản xứ', với mục tiêu chính trị 'cai trị gián tiếp' của người Pháp.
Đố bạn, nguồn gốc câu 'cãi chày cãi cối' từ đâu?
Đố bạn, nguồn gốc câu 'cãi chày cãi cối' từ đâu?
Mùa thu hồ Gươm khiến lòng người xao xuyến bởi vẻ đẹp dịu dàng và êm đềm như một bài thơ nhiều cảm xúc. Hồ Gươm (hay còn gọi là hồ Hoàn Kiếm) là một trong những địa điểm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước mỗi khi có dịp đến với Thủ đô Hà Nội.
Có bao giờ bạn thắc mắc về nguồn gốc của cách gọi 'trộm vía' không?
Nếu biết nghĩa chính xác của từ này thì kiến thức của bạn cũng phong phú lắm đấy!
Nhà thơ Lê Minh Quốc có nụ cười tươi rói. Anh làm việc nhiều, liên tục, như thể năng lượng sáng tạo suốt mấy chục năm qua lăn lộn với cuộc sống vẫn chưa hề vơi cạn.