Thắp lên hào quang sân khấu

Chương trình chào mừng Ngày Sân khấu Việt Nam (12/8 âm lịch) và tôn vinh văn nghệ sĩ tiêu biểu giai đoạn 1975-2025.

Hành trình ấy giống như bức tranh rực rỡ ánh sắc thành tựu, nhưng cũng xen lẫn cả gam mầu xám của thách thức, khó khăn, đòi hỏi những người làm sân khấu phải tiếp tục không ngừng đổi mới, kiên trì sáng tạo.

Nhìn lại chặng đường 50 năm qua, dưới ánh sáng của các nghị quyết trung ương về phát triển văn hóa, văn học nghệ thuật, như Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Nghị quyết số 23-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học nghệ thuật trong thời kỳ mới, Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước…, có thể thấy, sân khấu Việt Nam đã có sự phát triển không ngừng cả chiều rộng và chiều sâu.

Từ chỗ chủ yếu khắc họa nhân vật trung tâm là những hình tượng kết tinh phẩm chất cao quý của cộng đồng, gắn bó số phận cá nhân với số phận đất nước, sân khấu sau năm 1975 đã khai thác những vấn đề “đời” hơn, nhân văn hơn, đi sâu vào phản ánh thân phận con người, làm nổi bật đời sống nội tâm, mối quan hệ với gia đình và xã hội trong nền kinh tế thị trường.

Đặc biệt, không chỉ đổi mới về nội dung chuyển tải, sân khấu còn ghi dấu bằng những chuyển biến trong phương thức hoạt động nghệ thuật, với sự ra đời của hệ thống sân khấu ngoài công lập, mở ra nhiều hướng tiếp cận mới giúp đa dạng hóa diện mạo sân khấu Việt Nam.

50 năm qua cũng là quãng thời gian mà người yêu nghệ thuật được chứng kiến giai đoạn hoàng kim của sân khấu những năm 80-90, khi các rạp hát liên tục sáng đèn, để rồi sau đó không khỏi xót xa khi nhìn sân khấu dần thưa vắng khán giả, nhất là từ những năm cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21 trong sự cạnh tranh với nhiều loại hình giải trí mới. Từ đó đến nay, trong bối cảnh sân khấu truyền thống chật vật tìm người xem, nhiều đơn vị tư nhân phải giải thể, những người nặng lòng với sân khấu vẫn miệt mài cùng sứ mệnh gìn giữ di sản cha ông. Và cũng chính trong gian khó, nhiều nỗ lực sáng tạo đã thành hình: từ việc hình thành sân khấu nhỏ, sân khấu cà-phê tới sân khấu du lịch, sân khấu học đường; từ việc kết hợp nhiều loại hình ngôn ngữ tới ứng dụng công nghệ vào dàn dựng…, tất cả đã góp phần thổi vào đời sống sân khấu đương đại luồng sinh khí mới. Những đêm diễn “cháy vé” của một số vở diễn gần đây như: kịch “Bệnh sĩ”, kịch “Lá đơn thứ 72”, nhạc kịch “Giấc mơ Chí Phèo”, cải lương tuồng cổ “Giang sơn mỹ nhân”… là những “điểm sáng” thắp lên hy vọng cho sân khấu nước nhà.

Tuy nhiên, vẫn còn một “khoảng trống” lớn để sân khấu lấy lại vị thế như xưa. Và việc nhìn trực diện vào những điểm yếu tồn tại chính là con đường ngắn nhất để sân khấu tìm đường bứt phá.

Trao đổi tại Hội thảo “50 năm chặng đường đổi mới của nghệ thuật sân khấu Việt Nam” vừa được Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tổ chức, Nghệ sĩ Nhân dân Trung Hiếu, Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội nhận định: Sân khấu đang phải đối mặt nhiều thách thức mang tính thời đại, và một trong những vấn đề đáng quan ngại nhất là sự khan hiếm của những kịch bản mới có chất lượng. Nhiều vở diễn sân khấu hiện nay vẫn dựa vào tác phẩm kinh điển hoặc khai thác các đề tài cũ nên thiếu tính thời sự, chiều sâu nhân văn. Những sáng tạo về mặt kịch bản chưa thể đáp ứng nhu cầu thưởng thức ngày càng cao của khán giả hiện đại. Chưa kể, sân khấu còn đang thiếu vắng lực lượng nghệ sĩ trẻ đam mê, muốn gắn bó lâu dài.

Nghệ sĩ Nhân dân Trung Hiếu cho biết thêm, có nhiều nghệ sĩ trẻ sau khi tốt nghiệp đã chọn rẽ sang các lĩnh vực khác có thu nhập tốt hơn; trong khi đó, các nghệ sĩ gạo cội dù vẫn nhiều tâm huyết nhưng do tuổi tác, sức khỏe nên không thể hoạt động thường xuyên, dẫn đến sự thiếu hụt trong lực lượng kế thừa sân khấu. Đó là chưa kể, nhiều nhà hát, sân khấu của các đơn vị nghệ thuật đã xuống cấp, thiếu trang thiết bị kỹ thuật hiện đại để hỗ trợ dàn dựng những vở diễn quy mô; kinh phí tổ chức, quảng bá cho vở diễn cũng còn hạn chế… Những điều này khiến sân khấu không thể đủ sức cạnh tranh với các loại hình giải trí hiện đại khác, dần rơi vào tình trạng khủng hoảng người xem, đặc biệt là người xem trẻ tuổi.

Theo Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội, để kéo khán giả đến với sân khấu, những người làm nghề cần biết nắm bắt cơ hội và đổi mới kịp thời, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong dàn dựng để gia tăng sức hấp dẫn cho tác phẩm. Việc ghi hình các vở diễn để phát trực tuyến, chuyển thể thành sản phẩm số… là những hướng đi khả thi để tiếp cận khán giả hiện đại. Đưa kịch nói vào học đường kết hợp truyền thông xã hội, tăng cường hợp tác với các đơn vị, doanh nghiệp để tổ chức biểu diễn ngoài nhà hát cũng là những cách làm hiệu quả. Bên cạnh đó, nên có nhiều hơn những liên hoan, cuộc thi sáng tác dành cho các tác giả trẻ, đạo diễn trẻ…, bởi việc khuyến khích họ thử sức chính là cách để làm mới ngôn ngữ sân khấu, tìm ra những kịch bản đề cập các vấn đề nóng bỏng của xã hội.

Khẳng định tầm quan trọng của công tác đào tạo nguồn nhân lực, nhất là phát hiện, bồi dưỡng tài năng trẻ, Nghệ sĩ Nhân dân Giang Mạnh Hà, Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam đề xuất cần đẩy mạnh giao lưu, trao đổi, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực đào tạo nghệ thuật, đưa sinh viên, nghệ sĩ đi học tập, nghiên cứu tại các trung tâm đào tạo tài năng sân khấu nổi tiếng quốc tế; đồng thời có chính sách đặt hàng tài trợ, đầu tư chiều sâu, ưu tiên các tác giả trẻ, tạo điều kiện để họ thâm nhập thực tế, dung nạp thêm những năng lượng sáng tạo, từ đó khai thác chiều sâu văn hóa lịch sử bằng góc nhìn mới cũng như tìm ra cách chạm đến những câu chuyện của thời đại hôm nay.

Để kích hoạt sức sáng tạo của nghệ sĩ, việc áp dụng chính sách khen thưởng, chế độ đãi ngộ hợp lý được coi là giải pháp then chốt. Theo Nghệ sĩ Nhân dân Vũ Ngoạn Hợp, nguyên Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, cần chú ý xây dựng lộ trình nghề nghiệp rõ ràng cho nghệ sĩ, bao gồm cả cơ hội thăng tiến và chuyển đổi vị trí công việc khi hết tuổi biểu diễn, giúp nghệ sĩ yên tâm cống hiến, nhất là với những ngành có tuổi nghề ngắn như xiếc, múa; đồng thời, bảo đảm chế độ đãi ngộ tương xứng với công sức, rủi ro nghề nghiệp và thành tích đạt được của nghệ sĩ.

Nghệ sĩ Nhân dân Vũ Ngoạn Hợp cũng nhấn mạnh công tác phát triển khán giả thông qua chiến lược marketing chuyên nghiệp. Các đơn vị sân khấu cần có bộ phận chuyên trách để nghiên cứu thị trường thường xuyên, từ đó xác định đối tượng mục tiêu, tiến hành truyền thông đa kênh để đưa khán giả đến với những buổi diễn chất lượng.

Đặt sân khấu trong mối quan hệ với công nghiệp văn hóa, để đi nhanh, đi xa hơn, sân khấu cần gắn bó chặt chẽ với giáo dục và du lịch, vừa là công cụ truyền cảm hứng, tình yêu lịch sử, văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ, vừa là sản phẩm hấp dẫn, thu hút du khách. Làm được điều này, đòi hỏi tầm nhìn mới, cách làm mới, và cả sự dấn thân, dám bước ra khỏi vùng an toàn của những người làm sân khấu-những người mang trong mình khát vọng thắp lên hào quang sân khấu Việt Nam.

TRANG ANH