Thay đổi tập quán sử dụng thuốc bảo vệ thực vật - nền tảng để sản xuất rau an toàn, bền vững

Một trong những yếu tố then chốt tạo nên chuyển biến tích cực ấy là việc hình thành tập quán sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn, hiệu quả trong cộng đồng nông dân. Phóng viên Báo Hànôịmới đã có cuộc trao đổi với Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội Lưu Thị Hằng xung quanh câu chuyện này.

Nhiều chuyển biến tích cực

- Thưa bà, thời gian qua, Hà Nội đã có nhiều chuyển biến tích cực trong sản xuất rau an toàn. Vậy đâu là yếu tố quan trọng nhất giúp người dân thay đổi thói quen, hình thành tập quán sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn hơn?

- Có thể nói, nhận thức của người nông dân chính là chìa khóa quyết định. Trước đây, bà con thường có thói quen “phòng bệnh hơn chữa bệnh” nên phun thuốc định kỳ, thậm chí phun theo cảm tính hoặc theo lời mách bảo, gây lãng phí và ảnh hưởng môi trường. Nhưng những năm gần đây, nhờ sự vào cuộc đồng bộ của ngành nông nghiệp, chính quyền các cấp và hệ thống khuyến nông, tập quán đó đã dần thay đổi.

Nông dân Hà Nội thay đổi thói quen sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đúng cách để sản xuất rau an toàn. Ảnh: Tùng Nguyễn.

Thời gian qua, Chi cục đã phối hợp với các địa phương mở hàng trăm lớp tập huấn mỗi năm, hướng dẫn kỹ thuật canh tác an toàn, phương pháp nhận diện sâu bệnh, nguyên tắc “4 đúng” trong sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc, đúng cách). Ngoài ra, Chi cục tuyên truyền sâu rộng về IPM (quản lý dịch hại tổng hợp), giúp nông dân biết cách tận dụng thiên địch, sử dụng thuốc sinh học, thảo mộc thay thế hóa chất độc hại. Nhờ vậy, người dân đã nhận ra rằng phun ít thuốc hơn nhưng hiệu quả cao hơn, rau sạch hơn và bán được giá hơn. Đây chính là yếu tố quan trọng hình thành tập quán mới – sản xuất gắn với an toàn và bền vững.

- Bà có thể chia sẻ kết quả công tác ứng dụng quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp trong sản xuất rau trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Có thể thấy, sau khi mở các lớp tập huấn về IPM, tỷ lệ nông dân sử dụng thuốc sinh học, thảo mộc sinh học tăng dần (IPM là 83,4%; trong khi tập quán sử dụng là 38,9%. Lượng thuốc bảo vệ thực vật sử dụng giảm đáng kể giữa ứng dụng IPM là 2,4 kg/ha/năm và theo tập quán là 3,8 kg/ha/năm); chi phí sử dụng thuốc bảo vệ thực vật giảm, tuân thủ thời gian cách ly khi thu hoạch. Đặc biệt, lượng thuốc bảo vệ thực vật sử dụng trên các cây trồng của Hà Nội (trong đó có rau) là khoảng trên 200 tấn chỉ bằng 0,3% so với toàn quốc. Tỷ lệ mẫu rau phân tích vượt dư lượng thuốc bảo vệ thực vật tối đa cho phép thấp (hàng năm phân tích khoảng 300-500 mẫu rau, chỉ có khoảng 1-2% mẫu vượt dư lượng thuốc bảo vệ thực vật tối đa cho phép).

Sản xuất rau an toàn cho giá trị kinh tế cao. Ảnh: Phương Xuyến.

Tuy nhiên, năng suất rau vẫn tăng 36,7% so với năm 2008 và tăng 4,9% so với năm 2017 (năm 2008 là 16 tấn/ha/vụ, năm 2017: 20,9 tấn/ha, năm 2024: 21,9 tấn/ha/vụ), sản lượng rau tăng 51,3% so với năm 2008, tăng 6,3% so với năm 2017 (năm 2008: 492.343 tấn, năm 2017: 700.252 tấn, năm 2023: 745.038 tấn), giá trị sản xuất đạt từ 300-500 triệu đồng/ha/năm. Riêng tại các vùng che phủ nilon, nhà lưới trồng rau trái vụ tăng thêm 3-5 vụ/năm (rau cải 5 vụ, su hào 3 vụ), hiệu quả kinh tế tăng thêm 600 triệu đồng/ha/năm; giá trị sản xuất đạt 1 tỷ đồng/ha/năm, có diện tích đạt 2 tỷ đồng/ha/năm, giá trị sản xuất rau an toàn cao hơn sản xuất rau thường từ 10-20%. Điều này chứng minh rằng canh tác an toàn không làm giảm năng suất mà ngược lại, giúp tăng hiệu quả và chất lượng sản phẩm.

Tăng cường tập huấn và kiểm tra giám sát

- Dù vậy, thực tế triển khai mô hình rau an toàn vẫn còn không ít khó khăn. Theo bà, nguyên nhân chính là gì?

- Đúng vậy, khó khăn vẫn còn nhiều. Thứ nhất, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, khiến việc áp dụng quy trình đồng bộ và kiểm soát chất lượng gặp trở ngại. Nhiều hộ trồng rau vẫn tự tìm đầu ra, chưa có liên kết với doanh nghiệp hay hợp tác xã, dẫn đến tiêu thụ bấp bênh.

Sản xuất rau an toàn vẫn còn nhiều khó khăn. Ảnh: Tùng Nguyễn.

Thứ hai, thói quen sản xuất theo hợp đồng còn hạn chế. Một bộ phận nông dân vẫn coi trọng lợi ích trước mắt, chưa chú ý đến tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, nên đôi khi vi phạm quy trình sản xuất an toàn.

Thứ ba, doanh nghiệp còn e ngại đầu tư vào nông nghiệp vì thiếu vùng nguyên liệu lớn, chi phí chứng nhận cao, lợi nhuận chưa ổn định. Đây là rào cản lớn cần tháo gỡ nếu muốn phát triển chuỗi giá trị rau an toàn bền vững.

- Vậy trong thời gian tới, Chi cục sẽ triển khai những giải pháp cụ thể nào để khắc phục khó khăn này và nâng cao hiệu quả sản xuất rau an toàn?

- Chi cục xác định thay đổi tập quán sản xuất vẫn là nhiệm vụ cốt lõi. Trong thời gian tới, Chi cục tiếp tục phối hợp với các địa phương tăng cường tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn, đồng thời thông tin cụ thể cho người dân về các loại thuốc cấm, thuốc đã bị loại khỏi danh mục được phép sử dụng. Cùng với đó, phổ biến kiến thức an toàn thực phẩm, quy trình sản xuất hữu cơ, VietGAP và IPM cho nông dân ở các vùng rau tập trung. Nghiên cứu, chuyển giao kỹ thuật mới, giúp giảm sử dụng thuốc và phân bón hóa học, bảo vệ môi trường sinh thái.

Giới thiệu sản phẩm tại khu sản xuất rau an toàn xã Văn Đức (xã Bát Tràng). Ảnh: Ánh Ngọc.

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ số trong quản lý vùng trồng, cấp mã số vùng trồng để truy xuất nguồn gốc và phục vụ xuất khẩu. Phát triển mô hình kiểm tra cộng đồng (PGS), cho phép người dân cùng giám sát, đánh giá chất lượng sản xuất tại địa phương; tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm vi phạm trong sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Ngoài ra, Sở Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với các sở, ngành để xây dựng thương hiệu rau an toànHà Nội, thúc đẩy liên kết “4 nhà”, mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước.

Thay đổi tập quán sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn, hiệu quả không chỉ góp phần nâng cao chất lượng nông sản, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Ảnh: Hương Giang.

Có thể khẳng định, thay đổi tập quán sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn, hiệu quả không chỉ góp phần nâng cao chất lượng nông sản, bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn là bước đi tất yếu để Hà Nội hướng tới một nền nông nghiệp xanh, sạch, bền vững và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Trân trọng cảm ơn bà!

Quỳnh Dung