Trung Quốc bỗng thay Mỹ dẫn dắt thế giới chống biến đổi khí hậu

Trung Quốc dẫn đầu thế giới về năng lượng tái tạo

Khi nhậm chức Tổng thống Mỹ, ông Donald Trump đã nhanh chóng ký sắc lệnh hành pháp khởi động tiến trình đưa nước này rút khỏi Thỏa thuận Paris — hiệp ước toàn cầu nhằm hạn chế sự ấm lên toàn cầu và làm chậm biến đổi khí hậu.

Mỹ tự rút lui

Kể từ đó, chính quyền Mỹ đã đảo ngược nhiều biện pháp khí hậu trong nước và quốc tế, cắt giảm các chương trình năng lượng sạch và hủy bỏ các quy định về khí thải.

Những hành động của ông Trump đánh dấu sự thoái lui rõ rệt so với vai trò tham gia đầy tích cực của Mỹ trước đây trong vấn đề khí hậu. Nền kinh tế lớn nhất thế giới từng đóng vai trò chủ chốt trong việc thúc đẩy thỏa thuận khí hậu lịch sử Paris dưới thời Barack Obama, trong khi Joe Biden đã thông qua một gói luật đầy tham vọng nhằm thúc đẩy năng lượng xanh và giảm phát thải trong nước.

Nhưng việc Mỹ chuyển hướng khỏi hành động khí hậu đã mở ra cơ hội để các quốc gia khác lấp vào khoảng trống đó, và sự chú ý ngày càng đổ dồn vào nước phát thải khí nhà kính lớn nhất thế giới — Trung Quốc.

Thoạt nhìn, Trung Quốc có thể không phải ứng cử viên rõ ràng để đảm nhận vai trò dẫn dắt về khí hậu. Nước này vẫn xây dựng các nhà máy nhiệt điện than gây ô nhiễm nặng để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày một tăng. Nhưng siêu cường châu Á này đồng thời cũng đã nổi lên như một đại gia trong lĩnh vực năng lượng sạch.

Trên DW, ông Li Shuo, Giám đốc Trung tâm Khí hậu Trung Quốc thuộc Viện Chính sách Xã hội Châu Á (ASPI) có trụ sở tại Mỹ, cho biết Trung Quốc đang “sản xuất phần lớn các sản phẩm công nghệ sạch mà thế giới cần để giảm phát thải carbon”.

“Nếu đơn giản hóa câu chuyện và xem Bắc Kinh như một kẻ chậm chân về khí hậu, chúng ta có thể nhận ra quá muộn rằng các công ty Trung Quốc đã vượt xa các đối thủ phương Tây trong lĩnh vực công nghệ sạch”.

Trung Quốc thống trị thị trường năng lượng sạch

Hiện Trung Quốc sản xuất hơn 85% số tấm pin mặt trời của thế giới và chiếm ưu thế trong thị trường xe điện (EV) cũng như lưu trữ năng lượng. Chỉ riêng năm 2024, nước này đã đầu tư 625 tỉ USD (538 tỉ euro) vào công nghệ sạch — cao nhất trong số mọi quốc gia.

Ông Chris Aylett, nghiên cứu viên tại Trung tâm Môi trường & Xã hội thuộc viện nghiên cứu Chatham House (London), nhận định: “Khoảng 20 năm trước, họ nhận ra công nghệ sạch là lĩnh vực chiến lược và họ có thể tận dụng chuyên môn cùng năng lực công nghiệp đã xây dựng để tiến mạnh vào các ngành này, qua đó giành lợi thế chiến lược”.

Chiến lược đó đã cho thấy hiệu quả. Các ngành năng lượng sạch đã đóng góp khoảng một phần tư mức tăng trưởng GDP của Trung Quốc năm ngoái, và con số này có thể tăng gấp đôi trong thập kỷ tới.

Điều này một phần nhờ sự chuyển dịch toàn cầu ngày càng nhanh sang năng lượng sạch, thúc đẩy nhu cầu về công nghệ và thiết bị, theo ông Muyi Yang, chuyên gia phân tích năng lượng cấp cao của châu Á tại tổ chức năng lượng toàn cầu Ember.

Aylett phân tích: “Trung Quốc thực sự có khả năng đáp ứng nhu cầu đó bằng việc cung cấp công nghệ vừa phải giá vừa đổi mới”, đồng thời nhấn mạnh rằng điều này không chỉ thúc đẩy quá trình chuyển dịch của riêng Trung Quốc mà còn tạo điều kiện thay đổi trên toàn cầu.

Ảnh hưởng của Trung Quốc lan rộng sang các nước Nam bán cầu

Công suất năng lượng tái tạo trong nước của Trung Quốc cũng đã tăng lên, khi năng lượng gió và mặt trời đáp ứng 84% nhu cầu điện mới trong năm 2024. Ảnh hưởng của nước này đặc biệt rõ nét tại các quốc gia Nam bán cầu, với lượng nhập khẩu tấm pin mặt trời từ Trung Quốc tăng 32% trong cùng năm — vượt qua lượng nhập vào Bắc bán cầu.

Những quốc gia nhập khẩu công nghệ xanh từ nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này bao gồm các thị trường mới nổi lớn như Brazil, Mexico và Pakistan, cùng với sự tăng trưởng nhanh tại Đông Nam Á và khắp châu Phi.

Aylett lưu ý rằng dù các công nghệ xanh nhập khẩu này giúp các nước đạt mục tiêu khí hậu, nhưng những cân nhắc “thực tế hơn” mới là yếu tố thúc đẩy xu hướng này.

Ông thừa nhận: “Chúng rất tốt cho an ninh năng lượng”, đồng thời giải thích rằng các nước này có thể đang nghĩ rằng: “Chúng ta không muốn phụ thuộc vào dầu và khí đốt. Chúng biến động, chúng ta không biết nguồn gốc và không thể chắc chắn về nhà cung cấp”.

Tổng thể, sự bùng nổ xuất khẩu công nghệ năng lượng tái tạo của Trung Quốc đã mang lại tác động rõ rệt, giúp giảm 1% lượng phát thải carbon toàn cầu trong năm 2024.

Vượt chỉ tiêu nhưng lại bị coi là ‘kém tham vọng’

Nhưng không phải mọi điều đều tích cực. Nhiều nhà quan sát đã chỉ trích rằng mục tiêu cắt giảm phát thải của Trung Quốc là thiếu tham vọng.

Lượng phát thải toàn cầu đã đạt mức kỷ lục trong năm nay, cùng với tình trạng thời tiết cực đoan leo thang trên toàn thế giới. Các nhà khoa học hiện cảnh báo rằng vào đầu những năm 2030, thế giới có khả năng vượt qua ngưỡng 1,5 độ C — điều có thể kích hoạt những tổn hại khí hậu không thể đảo ngược.

Theo Thỏa thuận Paris, các quốc gia cam kết giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2 độ C và nỗ lực giữ dưới 1,5 độ C. Để duy trì quỹ đạo này, các nước có nghĩa vụ nộp các mục tiêu cắt giảm phát thải mới mỗi 5 năm.

Nhưng các mục tiêu mà Trung Quốc mới gửi, cam kết cắt giảm tổng lượng phát thải khí nhà kính từ 7–10%, lại thấp hơn nhiều so với mức cần thiết để ngăn chặn tình trạng biến đổi khí hậu thảm khốc.

Tuy nhiên, nước này có lịch sử “nói ít – làm nhiều” trong các mục tiêu khí hậu. Theo Aylett, các con số có thể trông thiếu tham vọng, nhưng nhận xét thêm: "Nếu nhìn kỹ vào bên dưới, bạn sẽ thấy rất nhiều thay đổi đang tạo nên hành động cần thiết để đạt được các mục tiêu đó”.

Năm 2020, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố Trung Quốc sẽ đạt đỉnh phát thải vào cuối thập kỷ này — một mục tiêu mà các chuyên gia cho rằng nước này đã đạt được, hoặc gần đạt được, trước thời hạn tới 5 năm.

Cùng với việc Trung Quốc lần đầu tiên đưa ra mục tiêu cắt giảm tuyệt đối lượng phát thải khí nhà kính, đây là một bước tiến tích cực.

Muyi Yang, chuyên gia phân tích năng lượng cấp cao của châu Á tại tổ chức năng lượng toàn cầu Ember nhận định: “Tất cả những điều này là dấu hiệu tích cực cho thấy quá trình chuyển đổi tại quốc gia tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới đang tăng tốc và đào sâu thay vì chậm lại — và đó thực sự là tin tốt cho phần còn lại của thế giới”.

Dẫn đầu trong ngoại giao khí hậu quốc tế

Tuy nhiên, dù đạt được nhiều tiến bộ, Bắc Kinh vẫn chưa thực sự đứng vào vị trí lãnh đạo trong ngoại giao khí hậu toàn cầu. Dù việc triển khai năng lượng tái tạo và tài trợ công nghệ sạch ra nước ngoài “cũng có thể coi là một hình thức lãnh đạo”. Bởi vậy, Aylett cho rằng vẫn có một “sự miễn cưỡng” trong việc chính thức nhận lấy vai trò đó.

Thay vào đó, theo ông Yang của Ember, nỗ lực khí hậu của Trung Quốc chủ yếu tập trung vào đẩy nhanh quá trình chuyển đổi của chính mình và theo đuổi cách tiếp cận “làm gương”.

Trên phương diện chính thức, Trung Quốc tiếp tục khuyến khích Mỹ tham gia trở lại vào đối thoại khí hậu. Tại Hội nghị khí hậu COP30 ở Belem, trưởng đoàn Trung Quốc, ông Li Gao, đã bày tỏ hy vọng Mỹ sẽ quay trở lại bàn đàm phán khí hậu.

Ông Gao nói: “Giải quyết biến đổi khí hậu cần sự tham gia của mọi quốc gia. Chúng tôi hy vọng, và cũng tin rằng một ngày nào đó, Mỹ sẽ quay trở lại”.

Bùi Tú