Vì sao Mỹ khó đạt lợi nhuận 'vàng' từ con bài khoáng sản đối với Ukraine?
Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump được cho là đang đạt một thành tựu về chính sách trước chuyến thăm Nhà Trắng của Tổng thống Ukraine Zelensky vào ngày 28/2 để ký thỏa thuận về khoáng sản giữa hai quốc gia. Tuy nhiên, việc tiếp cận nguồn tài nguyên tại quốc gia đang có xung đột không phải điều dễ dàng.
Tổng thống Trump đã đưa ra thông báo về thỏa thuận với Ukraine khi tổ chức cuộc họp nội các đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai của ông vào ngày 26/2, cho rằng đây là "thỏa thuận rất lớn". Ông Trump từ lâu đã tỏ ra không hài lòng về việc Mỹ đã chi quá nhiều tiền thuế của người dân nước này để hỗ trợ Ukraine trong cuộc chiến với Nga kéo dài hơn 3 năm qua.
Một mỏ khoáng sản của Ukraine. Ảnh: Wall Street Journal
Tổng thống Zelensky từ lâu đã nói về mong muốn gia nhập NATO của Ukraine. Một số quan chức nước này kỳ vọng, thỏa thuận khoáng sản sẽ là bước đi thuyết phục sự ủng hộ của Mỹ đối với động thái đó, hoặc ít nhất Kiev sẽ có sự nhượng bộ từ Nga khi đàm phán về thỏa thuận hòa bình trong tương lai. Nhưng ông Trump đã bác bỏ khả năng này. Bất chấp hy vọng của ông Zelensky, thỏa thuận khoáng sản giữa hai bên đã được tổng thống Mỹ định hình như một sự trao đổi để Ukraine trả lại cho Mỹ các khoản viện trợ đã được cung cấp dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden.
Thỏa thuận này sẽ cho phép Mỹ tiếp cận các mỏ đất hiếm ở Ukraine. Ông Zelensky cho biết hai bên đã đạt được sự thống nhất về khuôn khổ của thỏa thuận chung, theo đó Ukraine sẽ đóng góp 50% doanh thu từ tài nguyên thiên nhiên của mình vào một quỹ do Washington và Kiev đồng sáng lập. Nhưng theo một số chuyên gia, tuyên bố của ông Trump về thành tựu chính sách mới có thể không được phản ánh trong kết quả thực tế của thỏa thuận.
Các chi tiết của thỏa thuận khoáng sản, mà ông Trump và ông Zelensky dự kiến ký kết tại Washington tuần này, vẫn đang được hoạch định. Một số nguồn thạo tin cho biết, Ukraine đã đồng ý thỏa thuận cho phép Mỹ tiếp cận các mỏ khoáng sản của mình sau khi Mỹ từ bỏ yêu cầu về quyền tiếp cận nguồn tài nguyên lên tới 500 tỷ USD của Ukraine.
Ukraine được cho là sở hữu ít nhất 20 trong số 50 loại khoáng sản mà Mỹ coi là quan trọng, trong đó có lithium, graphite, titan, uranium và đất hiếm - gồm 17 nguyên tố thiết yếu để sản xuất nhiều mặt hàng, từ điện thoại di động đến ngành công nghiệp quốc phòng. Theo các nhà phân tích, giá trị tiềm năng chung của chúng ước tính lên tới hàng nghìn tỷ USD.
Lý do Mỹ khó đạt lợi nhuận "vàng"
Tuy vậy, việc xác định vị trí các mỏ khoáng sản của Ukraine là một thách thức lớn. Hầu hết các bản đồ và báo cáo sẵn có đều dựa trên các nghiên cứu có từ thời Liên Xô. Để tiến hành các hoạt động khai thác thương mại, chủ sở hữu phải tiến hành một loạt cuộc điều tra mới, lập lại bản đồ khoáng sản. Quá trình này có thể mất nhiều thời gian và nhiều kinh phí, ước tính lên đến hàng triệu USD, đồng thời đòi hỏi các phương pháp khai thác tốn kém. Hiện Ukraine vẫn chưa có đánh giá đầy đủ về trữ lượng khoáng sản của nước này trong nhiều thập kỷ.
Cựu giám đốc của Cục Khảo sát Địa chất Ukraine cho biết, những bản đồ được lập ra trong thời gian gần đây đều sử dụng các phương pháp cũ và không có đánh giá chính xác nào về nguồn cung. Khoảng thời gian cần thiết để thực hiện việc điều tra, khảo sát lại có thể mất nhiều năm. Điều này đồng nghĩa với việc Mỹ chỉ có thể bắt đầu gặt hái thành quả từ thỏa thuận khoáng sản với Ukraine khi nhiệm kỳ của Tổng thống Trump kết thúc.
Trước đó, Cục Khảo sát Địa chất Ukraine cùng Bộ Bảo vệ Môi trường và Tài nguyên Thiên nhiên Ukraine cho biết, họ có thể cần một khoản đầu tư 300 triệu USD để khai thác đất hiếm tại một khu vực ở Zaporizhzhia – nơi đang bị giao tranh tàn phá.
Kể từ khi nhận được giấy phép sản xuất từ chính phủ Ukraine vào năm 2017, công ty khai khoáng UkrLithiumMining của Ukraine cho biết, họ đã chi hơn 20 triệu USD để được cấp phép hoạt động và tiến hành các nghiên cứu nhằm đánh giá chính xác các mỏ khoáng sản trong lòng đất. Công ty cũng đã chi khoảng 1 triệu USD để trả cho một công ty Anh nhằm thực hiện báo cáo về tác động môi trường.
Trước khi tiến hành bất kỳ hoạt động khai thác nào, UkrLithiumMining cần phải đầu tư thêm ít nhất 350 triệu USD để xây dựng các cơ sở khai thác quặng và chiết xuất kim loại cần thiết. Ông Denys Aloshyn, Giám đốc chiến lược của UkrLithiumMining cho rằng: “Sẽ là điều ảo tưởng nếu ai đó nói rằng họ chỉ cần cầm xẻng và bắt đầu đào tiền từ lòng đất".
Ngoài thách thức về việc lập bản đồ và xác định vị trí mỏ khoáng sản, các công ty khai thác mỏ ở Ukraine còn phải đối mặt với tình trạng bom rơi đạn lạc.
Nhà sản xuất titan Velta, hiện vận hành hai nhà máy nằm cách tiền tuyến Ukraine khoảng 450km, đã phải đối mặt với tình trạng gián đoạn nguồn cung cấp điện do các cuộc tấn công bằng tên lửa của Nga vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine. Năm 2024, các nhà máy này chỉ hoạt động với 50% công suất, trong khi chi phí hậu cần đã tăng gấp ba lần.
"Cơ sở hạ tầng năng lượng đã chịu ảnh hưởng rất nhiều từ cuộc xung đột. Đó là vấn đề nghiêm trọng mà các nhà sản xuất Ukraine phải đối mặt", Giám đốc điều hành Velta Andriy Brodskyy cho biết. Bất chấp những thách thức, Velta vẫn có kế hoạch phát triển trong tương lai, trong đó dự kiến tiến hành các cuộc thảo luận với các nhà đầu tư tại Mỹ về những dự án mới.
Ông Denys Aloshyn, Giám đốc chiến lược của UkrLithiumMining thừa nhận rằng công ty khó có thể thu hút được nguồn tài trợ cần thiết để bắt đầu khai thác khi xung đột vẫn đang diễn ra. “Tôi không có nhiều hy vọng về việc điều đó sẽ xảy ra nếu xung đột chưa kết thúc trừ khi chúng tôi nhận được sự đảm bảo mạnh mẽ về an ninh”.
Trước đó, Tổng thống Trump cho biết ông hy vọng sẽ đạt được thỏa thuận chấm dứt xung đột ở Ukraine, nhưng cung cấp chi tiết về những nhượng bộ mà ông sẽ yêu cầu hai bên thực hiện. Vẫn chưa biết thỏa thuận hòa bình tiềm năng nào có thể phát sinh, cũng như điều khoản mà Ukraine và Nga có thể phải nhượng bộ.
