Vì sao ông Táo cưỡi cá chép?

Trong nghi lễ tiễn ông Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp, cá chép giữ vai trò quan trọng, là lễ vật được dâng cúng rồi phóng sinh sau đó. Theo quan niệm dân gian, cá chép là vật cưỡi của Táo quân, giúp đưa các ngài lên trời để báo cáo những việc tốt, xấu của gia đình trong suốt một năm. Nhưng vì sao ông Táo cưỡi cá chép thay vì chọn loài vật nào khác làm phương tiện di chuyển, điều này không phải ai cũng biết.

Vì sao ông Táo cưỡi cá chép?

Một trong những lý do giải thích việc cá chép được chọn làm phương tiện di chuyển của ông Táo là huyền thoại cá chép hóa rồng. Chuyện kể rằng, thuở sơ khai, ông Trời tạo ra nước và các sinh vật sống trong đó để khởi nguồn cho mọi sự sống. Khi bận rộn tạo dựng vạn vật và con người, ông Trời giao nhiệm vụ tạo mưa cho rồng – loài vật linh thiêng sống ở cõi trời, bay lượn trên không và phun nước xuống hạ giới.

Tuy nhiên, số lượng rồng quá ít, không đủ để làm mưa khắp nơi. Vì vậy, ông Trời mở một kỳ thi để tuyển chọn những sinh vật ở trần gian đủ khả năng hóa rồng, gánh vác trọng trách này. Cuộc thi gồm ba kỳ thử thách vượt sóng, con nào vượt qua cả ba đợt mới đủ tiêu chuẩn hóa rồng.

Vì sao ông Táo cưỡi cá chép? Tích cá chép hóa rồng có thể lý giải một phần nguyên nhân. (Ảnh: Hạ Vy)

Các loài sinh vật dưới nước hăm hở tham gia, nhưng hầu hết đều thất bại. Cá rô chỉ vượt qua một đợt sóng, tôm qua được hai đợt nhưng đuối sức ở đợt cuối, khiến lưng cong lại như hình dáng ngày nay. Cuối cùng, một con cá chép mang theo viên ngọc quý tham gia. Thần gió bị thu hút, làm gió mây kéo đến, sóng trào dữ dội, cá chép nhờ những con sóng lớn đẩy lên, vượt qua cả ba đợt sóng một cách dễ dàng, sau đó nhả viên ngọc, vượt vũ môn và hóa rồng.

Cá chép hóa rồng trở thành biểu tượng cho sự nỗ lực, kiên trì, dũng cảm, chiến thắng thử thách và đạt được thành công. Hình ảnh này không chỉ mang ý nghĩa về sự thịnh vượng, may mắn mà còn thể hiện khát vọng vươn lên trong cuộc sống. Trong dân gian, cá chép vượt vũ môn còn được xem như biểu tượng của sự an lành, tài lộc, thăng tiến và phát triển vượt bậc. Chính vì vậy, cá chép được xem như vật cưỡi thiêng liêng, giúp ông Táo vượt mây gió lên thiên đình để báo cáo mọi việc trong năm qua.

Dân gian còn cho rằng cá chép vàng vốn là loài cá tiên sống trên thiên đình, bị đày xuống trần gian vì phạm lỗi. Vào ngày 23 tháng Chạp, cá chép được ông Táo dùng làm phương tiện để trở lại thiên đình chuộc lỗi, tiếp tục nhiệm vụ cao quý của mình. Như vậy, cá chép mang ý nghĩa thiêng liêng, cao quý.

Tục thả cá chép phổ biến nhất ở miền Bắc; người miền Nam thường đốt hình cá chép bằng giấy vàng mã. Các chuyên gia văn hóa cho rằng việc cúng cá chép sống phù hợp với truyền thống hơn, việc phóng sinh sau đó còn thể hiện tinh thần nhân đạo và lòng từ bi.

Ý nghĩa của cá chép trong đời sống người Việt

Tiến sỹ Nguyễn Ngọc Thơ lý giải rằng cá chép là loài vật gắn bó mật thiết với môi trường sông nước, phù hợp với cuộc sống của người Việt ở các vùng đồng bằng, nơi nông nghiệp lúa nước phát triển. Sự gần gũi này khiến cá chép được ưu tiên hơn các loài vật khác trong phong tục cúng ông Công ông Táo.

Ngoài ra, cá chép còn mang ý nghĩa cầu tài lộc, bình an. Trong phong thủy, cá chép được coi là biểu tượng của sự sung túc, thịnh vượng, may mắn về sự nghiệp và cuộc sống.

Cách thả cá chép Tết ông Công ông Táo

Thả cá chép là một phần quan trọng của nghi thức tiễn ông Táo. Người Việt tin rằng, cá chép sẽ "hóa rồng" và đưa ông Táo bay về trời. Tuy nhiên, hành động thả cá chép không chỉ đơn thuần là một phong tục mà còn thể hiện quan niệm sống hòa hợp với thiên nhiên và lòng nhân ái đối với sinh vật.

Chuẩn bị cá chép

Trước ngày 23 tháng Chạp, người dân thường chọn mua cá chép sống tại các chợ. Cá chép được chọn phải khỏe mạnh, có màu sắc tươi sáng và bơi lội linh hoạt. Thông thường, cá được đựng trong túi nylon hoặc chậu nước sạch để mang về nhà. Một số gia đình chuẩn bị 3 con cá chép, tượng trưng cho ba vị Táo quân.

Cách thả cá chép trong ngày đưa ông Táo về trời. (Ảnh: Viên Minh)

Cúng tiễn ông Táo

Trước khi thả cá, lễ cúng ông Táo được tổ chức với đầy đủ lễ vật như mâm cỗ, vàng mã và hương hoa. Trong lễ cúng ông Táo, cá chép thường được đặt trong chậu nước sạch, để gần bàn thờ. Sau khi hoàn thành nghi lễ, gia chủ sẽ mang cá ra thả ở sông, hồ như một hành động tượng trưng cho việc tiễn ông Táo về trời thuận lợi. Đây là khoảnh khắc thiêng liêng, thể hiện lòng thành kính và ước vọng tiễn ông Táo một cách trọn vẹn.

Thả cá đúng cách

Theo tín ngưỡng dân gian, cá chép cần được phóng sinh trước giờ Ngọ (11-13h) ngày 23 tháng Chạp để kịp đưa ông Táo lên chầu trời. Thông thường, các gia đình ưu tiên chọn những khu vực gần nhà như sông, suối hoặc hồ nước để thả cá, vừa thuận tiện vừa đảm bảo ý nghĩa của nghi thức.

Khi thả, nên nhẹ nhàng đặt cá xuống nước thay vì ném mạnh từ trên cao. Điều này không chỉ giúp cá an toàn mà còn thể hiện sự trân trọng đối với loài vật được xem là phương tiện di chuyển của ông Táo.

Trong những năm gần đây, phong tục thả cá chép cũng được chú trọng hơn về mặt bảo vệ môi trường. Người dân được khuyến khích không thả túi nylon hoặc các vật liệu không phân hủy xuống nước, tránh gây ô nhiễm. Các chiến dịch tuyên truyền đã giúp nâng cao nhận thức, hướng đến việc giữ gìn nét đẹp văn hóa một cách bền vững.

Hạ Vy