Vốn cho lúa chất lượng cao: sẵn nguồn, nhưng khó lấy

Hồ sơ, báo cáo của hợp tác xã chưa đạt chuẩn khiến việc tiếp cận vốn sản xuất lúa chất lượng cao gặp khó. Ảnh: Trung Chánh

Qua khoảng hai năm triển khai, đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đã xác định được hơn 942.000 héc ta vùng chuyên canh, thu hút 1.230 hợp tác xã và 210 doanh nghiệp tham gia.

Tổng nhu cầu vốn cho hoạt động liên kết, chế biến, tiêu thụ cũng như khởi động nền tảng số dùng chung để định danh vùng nguyên liệu và kết nối dữ liệu MRV (Measurement, Reporting and Verification, tức hệ thống đo lường, báo cáo và thẩm định phát thải khí nhà kính) lên đến khoảng 83.000 tỉ đồng.

Tuy nhiên, việc tiếp cận nguồn tín dụng không hề đơn giản, dù phía ngân hàng khẳng định nguồn tiền luôn sẵn sàng.

“Nút thắt” tín nhiệm của hợp tác xã

Liên quan đến nguồn vốn cho đề án, thời gian gần đây, phía ngân hàng đã cam kết đảm bảo đủ vốn triển khai với lãi suất thấp hơn ít nhất 1% so với lãi suất áp dụng của cùng kỳ hạn.

Tại một sự kiện mới đây, bà Phùng Thị Bình, Phó tổng giám đốc Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Agribank), cho biết đơn vị không hạn chế nguồn vốn giải ngân, nhưng trước mắt sẽ cung cấp khoảng 10.000 tỉ đồng tham gia vào đề án như con số mong muốn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Được biết, để thực hiện đề án lúa chất lượng cao, Việt Nam sẽ vay từ Ngân hàng Thế giới (WB) tổng nguồn vốn khoảng 336 triệu đô la Mỹ.

Tuy nhiên, theo TS Trần Minh Hải, Phó hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, về mặt thủ tục, dự kiến phải đến tháng 12-2026 nguồn vốn từ WB mới có thể được giải ngân, trong đó, khoảng 90% vốn dành cho đầu tư hạ tầng, còn lại khoảng 10% cho các hoạt động phi công trình.

Như vậy, nguồn kinh phí triển khai từ nay đến hết năm 2026 sẽ phải trông chờ vào kinh phí sự nghiệp của địa phương và vốn vay từ các ngân hàng trong nước.

Thế nhưng, việc tiếp cận nguồn vốn vay từ phía ngân hàng trong nước vẫn gặp nhiều thách thức, trong đó “nút thắt tín nhiệm” của hợp tác xã- một tác nhân quan trọng của đề án- được xác định là nguyên nhân lớn.

Tại hội thảo “Ứng dụng số hóa và hỗ trợ tiếp cận tài chính cho chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao” tổ chức mới đây ở thành phố Cần Thơ, bà Nguyễn Thị Hoàng Yến, Phó cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, cho biết thách thức lớn nhất hiện nay là khoảng trống tín nhiệm của hợp tác xã khi nhiều đơn vị thiếu hồ sơ số hóa về vùng nguyên liệu, hợp đồng liên kết, lịch sử sản xuất, tiêu thụ. “Đây là những vấn đề khó thuyết phục tổ chức tín dụng duyệt tài trợ vốn”, bà nhấn mạnh.

Ông Trương Hữu Trí, Giám đốc hợp tác xã Gò Gòn tỉnh Tây Ninh, cho biết việc hợp tác xã không tiếp cận được vốn ngân hàng đã kéo dài suốt 20 năm, chứ không chỉ trong vài năm gần đây. “Nếu không có chính sách và giải pháp thay đổi triệt để, vấn đề này không thể giải quyết được” ông nói.

Bà Yến phân tích thêm, điều kiện vay và năng lực hồ sơ của các hợp tác xã hiện chưa đáp ứng yêu cầu của ngân hàng, như xếp hạng tín dụng, lịch sử nợ tốt, chuẩn mực kế toán, trong khi nhiều đơn vị chưa có báo cáo tài chính được kiểm toán hay thiếu bộ hồ sơ chuẩn (hợp đồng, dữ liệu canh tác) dẫn tới tỷ lệ được phê duyệt thấp so với nhu cầu.

“Một số ngân hàng thương mại đã chủ động thiết kế chương trình cho vay liên kết. Tuy nhiên, nút thắt dữ liệu và tài sản bảo đảm tiền vay khiến giải ngân chưa đạt kỳ vọng, nhất là với khoản vay đầu tư cơ giới hóa” bà Yến minh chứng thêm.

Cần đồng bộ dữ liệu, cải thiện hồ sơ để tiếp cận vốn cho lúa chất lượng cao. Ảnh: Trung Chánh

“Khơi” dòng vốn bằng cách nào?

Để tiếp cận được nguồn tín dụng, vấn đề tiên quyết là chuẩn hóa hồ sơ và dữ liệu của hợp tác xã.

Theo bà Yến, ngân hàng cần “đọc - chấm - quyết” khoản vay nhanh hơn nên hồ sơ của hợp tác xã phải minh bạch và có thể truy xuất. “Do đó, việc số hóa từ định danh vùng nguyên liệu, hợp đồng liên kết đến nhật ký sản xuất và chỉ số tài chính là yêu cầu cần thiết,” bà nhấn mạnh và cho biết, khi dữ liệu đầy đủ, việc đánh giá tín nhiệm sẽ thuận lợi hơn.

Ngoài ra, các gói tín dụng nên được thiết kế đi cùng dữ liệu, đồng thời có bảo hiểm cây trồng để giảm rủi ro và tạo điều kiện hạ lãi suất.

Rõ ràng, khi mô hình liên kết chuẩn, có hợp đồng ràng buộc và minh bạch bằng dữ liệu, ngân hàng mới yên tâm giải ngân.

Trên cơ sở đó, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn xác định ba trụ cột ưu tiên tháo gỡ, đó là số hóa chuỗi giá trị lúa gạo; thúc đẩy tín dụng xanh và bảo hiểm nông nghiệp. Đồng thời, phát triển hợp tác công- tư để huy động thêm nguồn lực từ doanh nghiệp, ngân hàng và các quỹ đầu tư.

Ông Trí của hợp tác xã Gò Gòn, cho rằng giải pháp là liên kết quy mô lớn. Bởi lẽ, khi các hợp tác xã cùng liên kết tạo vùng canh tác lớn, ngân hàng sẽ dễ xem xét cho vay hơn nhờ hiệu quả cơ giới hóa rõ ràng và khả năng thu hồi vốn cao.

Theo ông, nên hình thành liên minh hợp tác xã hoặc công ty dịch vụ cơ giới hóa để quản lý đồng bộ, giúp nguồn vốn được sử dụng đúng mục tiêu và đảm bảo hoàn trả khoản vay với ngân hàng.

Về phía ngành ngân hàng, bà Nguyễn Thu Trang đến từ Vụ Tín dụng (Ngân hàng Nhà nước), khẳng định nguồn vốn luôn sẵn sàng vốn cho chương trình 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp, thậm chí không giới hạn quy mô cho vay.

Tuy nhiên, điều kiện là khách hàng phải có tên trong danh sách do Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố và có bản đăng ký hợp lệ gửi cho tổ chức tín dụng. Thực tế, nhiều hợp tác xã chưa hoàn thiện hồ sơ, nên vốn dù có vẫn “tắc” ở khâu thủ tục.

Để tháo gỡ khó khăn, theo TS Hải, chính quyền địa phương cần sớm ban hành quyết định xác định vùng chuyên canh, danh sách hộ tham gia, đồng thời, lồng ghép nguồn kinh phí sự nghiệp địa phương vào triển khai đề án.

Đặc biệt, cần có cơ chế tín dụng linh hoạt hơn, cho phép thế chấp bằng hợp đồng liên kết hoặc sản phẩm thay vì chỉ dựa vào giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Khi dòng vốn được “mở khóa”, các hợp tác xã và doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất, tiêu thụ lúa gạo sẽ có cơ hội tiếp cận nguồn lực, mở rộng sản xuất bền vững, góp phần hình thành chuỗi giá trị lúa gạo xanh của ĐBSCL...

Trung Chánh