Ẩm thực - một nét văn hóa đặc biệt

Bên cạnh nem chua, bánh gai Tứ Trụ là một trong những món ngon nổi tiếng của xứ Thanh.

Với ba vùng miền, từ miền biển, đồng bằng lên đến trung du miền núi cao, xứ Thanh vẫn được ví như một “Việt Nam” thu nhỏ. Đó không chỉ là sự thay đổi, khác nhau về địa hình - địa bàn sinh sống của người dân, mà còn là cả sự đa dạng về văn hóa, trong đó có ẩm thực.

Có lẽ bạn cũng đồng ý với tôi rằng, khi đặt chân đến một vùng đất xa lạ, bên cạnh cảnh đẹp thiên nhiên thì chúng ta còn bị cuốn hút, hấp dẫn bởi những phong vị ẩm thực ở nơi ấy.

Đà Nẵng là một thành phố du lịch nổi tiếng của cả nước. Du khách đến Đà Nẵng không chỉ thích thú với vẻ đẹp của thành phố bên sông Hàn, ấn tượng với cách mà người dân nơi đây làm du lịch và bị chinh phục bởi phong vị ẩm thực đa dạng nhưng rất “cuốn” ở nơi đây. Là mì Quảng truyền thống với sự quyện hòa của các nguyên liệu như sợi mì, thịt lợn, tôm, gà và bí quyết pha nước. Dù ngày nay, người ta có thể “bắt gặp” mì Quảng ở nhiều nơi, song thực khách sành ăn thì vẫn tin rằng, ăn mì Quảng ngon nhất là khi đến Đà Nẵng - Hội An.

Nói như vậy để thấy rằng, du lịch đã giúp cho những món ăn dân dã, quen thuộc với người dân Đà Nẵng có dịp được nhiều thực khách biết đến. Nhưng rồi ở một góc nhìn khác, cũng chính ẩm thực đã góp phần quan trọng vào sự phát triển du lịch của TP Đà Nẵng.

Trở về với xứ Thanh, sự khác biệt về địa bàn cư trú cùng với nếp sinh hoạt và truyền thống văn hóa lâu đời đã kiến tạo nên một “bức tranh ẩm thực" đa dạng.

Với biển xứ Thanh, hòa trong khúc ca của biển xanh, cát trắng, nắng vàng, giữa thanh âm sóng vỗ rì rào, cùng thưởng thức những món hải sản tươi ngon - quà tặng từ biển mẹ, phong vị thực sự rất khác biệt.

Hay khi ngược ngàn lên với vùng cao - địa bàn cư trú của phần đa đồng bào dân tộc thiểu số. Thiên nhiên hùng vĩ, núi rừng thăm thẳm cây xanh, khí hậu mát lành và những con người chất phác, hiền hòa, mến khách. Những con người ấy với sự mộc mạc, từ những sản vật của sông suối, núi rừng, theo cách làm truyền thống của ông cha, tạo nên những món ăn dân dã, tưởng không khác mà lại khác không tưởng, đơn giản như món xôi nếp đồ.

Trong đời sống văn hóa của người Việt, xôi nếp là món ăn quen thuộc như đã có từ cả ngàn vạn năm. Ở đâu người ta cũng có thể nấu xôi và xôi nếp còn là món ăn sáng phổ biến, giá rẻ. Nhưng rồi, nếu một lần lên vùng cao xứ Thanh, thưởng thức xôi ngũ sắc của người dân bản địa, bạn chắc chắn cảm nhận được sự khác biệt. Gọi là xôi ngũ sắc là bởi gạo trước khi mang đi đồ chín đã được ngâm với nước lá (hoa) rừng - nhuộm màu cho hạt gạo. Để khi thành xôi có màu sắc thật đẹp. Nhưng nếu chỉ có vậy, xôi ngũ sắc đâu lưu luyến đến vậy. Là hạt xôi ráo mà vẫn mềm, để nguội vẫn dẻo, ăn không ngán, chấm cùng chút chẻo (muối chấm do người dân chế biến), thực sự rất... cuốn.

Khi tôi hỏi bà Lang Thị Chai, một người Thái ở bản Mạ, xã Thường Xuân về “bí quyết” cho ra món xôi ngũ sắc ngon, bà nói không có bí quyết, cũng chẳng có gia vị nào khác ngoài gạo và muối. Bà chỉ làm theo cách ông bà xưa vẫn truyền lại. Nói rồi bà chỉ tay vào chiếc chõ (dụng cụ đồ xôi) trên bếp củi và cho biết đến nó đã gắn bó với gia đình bà suốt nhiều thế hệ.

Xôi nếp ngũ sắc chấm cùng chẩm chéo, kết hợp với tôm cá sông, thịt lợn muối chua trong ống nứa... chỉ vậy mà tạo nên một phong vị ẩm thực tưởng đơn giản mà rất vừa vặn, tròn vị và không kém phần hấp dẫn trong mâm cơm đãi khách của đồng bào dân tộc Thái xứ Thanh.

Nhắc đến ẩm thực quê Thanh, không thể không kể đến nem chua - món ăn nức tiếng của đất và người quê Thanh. Nhắc đến Thanh Hóa - nhớ nem chua và ăn nem chua - nhớ người Thanh Hóa.

Nem chua là cách người ta làm chín thịt lợn thông qua việc gói và để chua. Nguyên liệu làm nem chua cũng không quá cầu kì với thịt lợn, tỏi, ớt, gia vị... Cũng bởi nguyên liệu phổ biến, cách làm không khó nên Thanh Hóa không phải là địa phương duy nhất trong cả nước làm nem chua. Song thực tế, món nem chua của người xứ Thanh hương vị thực sự khác biệt, không thể lẫn lộn.

Xôi ngũ sắc, món ăn dân dã của đồng bào dân tộc Thái.

Những chiếc nem bằng ngón tay người lớn, gói vừa vặn, tròn đầy trong chiếc “áo xanh” lá chuối; đợi đủ ngày nem chín bóc ra, là màu hồng nhạt của thịt, màu đỏ của ớt, màu trắng của tỏi, thoang thoảng mùi tiêu, lại có thêm một chút lá đinh lăng, lá ổi, chấm cùng tương ớt, tất cả quyện hòa nơi đầu lưỡi, là vị ngọt mà giòn dai của thịt, cay của gia vị, kích thích vị giác đến tận cùng, khiến thực khách ăn một lại muốn ăn hai. Không quá lời khi nói rằng, chỉ một chiếc nem chua nhỏ xinh mà đủ sức đánh thức mọi giác quan. Và một điều đáng nói, học làm nem chua có thể không khó, nhưng để tạo nên được những chiếc nem chua ngon, đúng chuẩn hương vị nem chua Thanh Hóa thì không thể thiếu bí quyết.

Bên cạnh nem chua, ẩm thực xứ Thanh còn nức tiếng với những bánh gai Tứ Trụ; nước mắm Khúc Phụ, Ba Làng; bánh răng bừa, gỏi nhệch... Những món ăn, gia vị mà một lần nếm thử là thương nhớ vấn vương.

Thanh Hóa được thiên nhiên ban tặng cho cảnh quan đẹp, cùng với hàng trăm di sản văn hóa, kiến trúc độc đáo và một “kho tàng” ẩm thực đa dạng, hấp dẫn. Nếu được phát huy đúng cách, ẩm thực sẽ góp phần quan trọng trong câu chuyện tạo điểm nhấn, phát triển du lịch.

Ẩm thực - một nét văn hóa. Món ăn ngon và hấp dẫn còn là ở những “câu chuyện kể” ẩn sâu trong từng phong vị. Ẩm thực hấp dẫn chưa hẳn đã ở cách chế biến cầu kỳ, rườm rà. Nhưng một món ăn ngon thì nhất định không thể thiếu sự hài hòa, dẫu mộc mạc mà vẫn tinh tế, chứa đựng tâm huyết của người làm ra. Và dù chỉ một món ăn ngon, khi được nâng tầm, không khó để trở thành “sứ giả” văn hóa.

Bài và ảnh: Trang Bùi