Bảo tồn và phát triển cái nôi nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Chăm

Nghề dệt ở làng Mỹ Nghiệp chủ yếu gắn liền với hình ảnh người phụ nữ, theo phong tục mẹ truyền con nối. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Ninh Thuận, mảnh đất miền Nam Trung Bộ với nắng và gió đặc trưng, không chỉ gây ấn tượng bởi những bãi biển nguyên sơ hay các tháp Chăm cổ kính mà còn được biết đến như nơi gìn giữ nhiều làng nghề truyền thống độc đáo.

Nổi bật trong bức tranh văn hóa đa dạng đó là làng dệt Mỹ Nghiệp, tọa lạc tại thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước. Đây là một điểm dừng chân đặc sắc, nơi những người phụ nữ Chăm vẫn ngày ngày duy trì nhịp điệu của khung cửi, tạo nên những tấm thổ cẩm rực rỡ mang tinh hoa của một nghề truyền thống đã tồn tại hơn nghìn năm.

Nguồn gốc lâu đời

Cách trung tâm Phan Rang-Tháp Chàm khoảng 12 km, làng Mỹ Nghiệp nằm yên bình bên dòng sông Dinh, mang trong mình nét đẹp dung dị mà đậm đà bản sắc. Du khách có thể dễ dàng đến đây bằng taxi, ôtô riêng, hoặc trải nghiệm cảm giác tự do với một chuyến phượt xe máy, men theo những con đường làng ngập nắng.

Theo truyền thuyết của người Chăm, nghề dệt ở Mỹ Nghiệp có từ thế kỷ 6, gắn liền với nữ thần Po Yang Inư Nagar - vị thần mẹ xứ sở được tôn thờ như tổ nghề dệt. Người Chăm còn gọi bà là Patao Kumay - “vua của đàn bà," hay Stri Ratjnhi - “chúa của phụ nữ." Từ bao đời nay, người dân nơi đây luôn tin rằng nghề dệt không chỉ là kế sinh nhai mà còn là món quà thiêng liêng mà thần linh ban tặng.

Nghề dệt Mỹ Nghiệp phát triển rực rỡ vào năm 1992, khi cơ sở dệt thổ cẩm Inrahani của bà Thuận Thị Trụ được thành lập, tập hợp nhiều nghệ nhân tài hoa, khôi phục và đưa sản phẩm thổ cẩm Chăm đến gần hơn với du khách. Từ đó, tiếng vang của Mỹ Nghiệp lan tỏa ra nhiều vùng Chăm khác như Hữu Đức, Chung Mỹ, Văn Lâm, thậm chí đến cả tỉnh Bình Thuận.

Nghề dệt ở làng Mỹ Nghiệp chủ yếu được lan tỏa đến các thế hệ sau nhờ phong tục mẹ truyền con nối. Người phụ nữ Chăm nếu muốn làm nghề dệt phải đạt được những tiêu chuẩn về đạo đức nghề nghiệp mà bà Muk Thruh Palei (bà tổ quê hương) đề ra.

Bên cạnh đó, làng nghề Mỹ Nghiệp cũng nhận được rất nhiều sự chú ý và quan tâm từ chính quyền địa phương. Năm 2017, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Thuận đã gửi những văn bản kiến nghị lên Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch nhằm đưa làng nghề Mỹ Nghiệp vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp quốc gia.

Chính quyền còn hỗ trợ làng nghề trong việc kết hợp với các công ty may mặc ở thành phố Hồ Chí Minh nhằm tạo ra những sản phẩm đẹp mắt, có sự kết hợp giữa công nghiệp và thủ công, hiện đại và truyền thống.

Để tạo ra những sản phẩm đẹp mắt, người thợ lành nghề cần có sự tập trung cao độ và bền bỉ. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Tinh hoa từ khung dệt truyền thống

Điểm đặc biệt tạo nên sức hấp dẫn của làng Mỹ Nghiệp chính là việc lưu giữ nguyên vẹn kỹ thuật dệt thủ công truyền thống của người Chăm. Mặc dù ngành công nghiệp hiện đại không ngừng phát triển, người dân nơi đây vẫn kiên định gắn bó với khung dệt gỗ, cẩn thận thực hiện từng thao tác chính xác và duy trì nhịp điệu uyển chuyển của thoi đưa, mang đậm dấu ấn văn hóa lâu đời.

Quá trình tạo ra một tấm vải Chăm tinh xảo bắt đầu từ những cây bông được trồng ngay trong sân nhà, đòi hỏi sự tỉ mỉ qua từng công đoạn. Từ việc tách hạt để lấy bông, ngâm dập, nhuộm màu, hồ sợi, chải đến đánh ống, mọi bước đều được thực hiện một cách khéo léo và cẩn trọng. Đặc biệt, các khâu như nhuộm, chải và đánh ống yêu cầu sự tinh tế và chú ý cao nhất để đảm bảo chất lượng hoàn hảo.

Để hoàn thiện một tấm vải thổ cẩm truyền thống, người nghệ nhân thường phải dành khoảng hai đến ba ngày. Khoảng thời gian này đủ để họ truyền tải tâm huyết và niềm tự hào vào từng đường tơ hay mũi chỉ, biến từng sản phẩm thành một tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa.

Hoa văn trên những tấm vải dệt thổ cẩm của người Chăm thường khá đa dạng và nhiều màu sắc. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Hoa văn kể chuyện - sắc màu văn hóa Chăm Pa

Mặc dù sử dụng khung dệt thủ công truyền thống, các sản phẩm dệt của người Chăm không hề mang tính đơn điệu hay thiếu điểm nhấn trong thiết kế hoa văn. Những họa tiết được đưa vào các sản phẩm thổ cẩm của làng Mỹ Nghiệp thường là các biểu tượng cổ xưa, mang đậm giá trị văn hóa như thần đèn, thần Shiva, và rồng trời. Đây là sự kết tinh của truyền thống và nghệ thuật lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Bên cạnh đó, người Chăm tại Mỹ Nghiệp còn tích hợp những hoa văn cổ điển để sáng tạo ra các tấm vải đẹp mắt, thể hiện sự kết nối văn hóa liên vùng. Những mẫu hoa văn được ưa chuộng đặc biệt có thể kể đến họa tiết hình voi từ vùng Tây Nguyên và hoa mai của người Kinh. Sự giao thoa trong nghệ thuật hoa văn này đã tạo nên các sản phẩm vừa độc đáo vừa giàu ý nghĩa biểu tượng.

Không dừng lại ở việc chỉ sử dụng sợi từ cây bông vải truyền thống, người dân làng dệt Mỹ Nghiệp còn khéo léo kết hợp các loại sợi tổng hợp và sợi kim tuyến để tạo ra những hoa văn mang sắc thái mới mẻ, như mô-típ cầu vồng đầy sáng tạo. Sự phối hợp này không chỉ làm phong phú thêm chất liệu mà còn phản ánh tinh thần đổi mới và linh hoạt trong nghề dệt của cộng đồng làng. Các sản phẩm thổ cẩm vì thế vừa giữ được nét đặc trưng truyền thống với sự tinh tế tự nhiên, vừa đáp ứng yêu cầu về tính tiện lợi và tính ứng dụng cao trong trang phục hàng ngày.

Mặc dù các sản phẩm này có mẫu mã và hoa văn đa dạng, điều đáng chú ý là tất cả đều được dệt bằng một loại khung dệt duy nhất. Chính điều này đã thể hiện sự khéo léo, tài hoa và tay nghề điêu luyện của người thợ dệt làng Mỹ Nghiệp, góp phần khẳng định giá trị văn hóa độc đáo và bền vững của cộng đồng nơi đây.

Hoa văn trên những tấm vải dệt thổ cẩm của người Chăm thường khá đa dạng và nhiều màu sắc. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Một ngày làm nghệ nhân Chăm

Ngày nay, làng dệt Mỹ Nghiệp không chỉ đơn thuần là nơi sản xuất mà còn trở thành một điểm dừng chân văn hóa đầy hấp dẫn. Khi ghé thăm, du khách có cơ hội chiêm ngưỡng đôi bàn tay khéo léo của các nghệ nhân đang linh hoạt tạo nên từng đường nét trên khung dệt, lắng nghe những câu chuyện cảm động về tổ nghề, về hành trình lưu giữ tinh hoa qua nhiều thế hệ, và đặc biệt tự thử sức mình với việc dệt nên một sản phẩm nhỏ xinh lưu giữ làm kỷ niệm.

Khoảnh khắc cầm chiếc thoi dệt trên tay, lắng nghe âm thanh nhịp nhàng của khung cửi, và ngắm nhìn những đường sợi hòa quyện tạo thành hoa văn sống động, người ta mới thấu hiểu sâu sắc hơn giá trị của lao động thủ công cùng sự nhẫn nại đáng quý của người Chăm. Mỗi tấm thổ cẩm không chỉ là vật dụng trang trí, mà còn chứa đựng một phần tâm hồn, được dệt nên bằng thời gian, lòng kiên trì và tình yêu mãnh liệt dành cho mảnh đất quê hương.

Giữ hồn di sản

Với giá trị văn hóa độc đáo và đa dạng, vào năm 2017, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Thuận đã đề xuất đưa làng dệt Mỹ Nghiệp vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp quốc gia.

Song song với đó, địa phương còn hỗ trợ làng nghề liên kết với các doanh nghiệp thời trang trong nước và quốc tế nhằm mở rộng thị trường, nâng tầm giá trị sản phẩm.

Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, tiếng thoi lách cách nơi làng dệt Mỹ Nghiệp vẫn vang lên đều đặn - tựa như nhịp đập của một nền văn hóa cổ xưa không bao giờ phai nhạt.

Ngày nay, Mỹ Nghiệp không chỉ đơn thuần là nơi bảo tồn nghề truyền thống, mà còn là nơi lưu giữ linh hồn dân tộc Chăm, một di sản trường tồn với dòng chảy thời gian./.

(Vietnam+)