'Báu vật' ở bản Mông

Cách trụ sở UBND xã Hoàng Thu Phố không xa có tấm biển chỉ lối đến vườn chè cổ thụ, theo chỉ dẫn ấy chúng tôi lên đường. Dọc đường đi, Phó Bí thư Đảng ủy xã Hoàng Thu Phố - Chấu Seo Phử chốc chốc lại chỉ ra khoảng không phía trước và kể: Ngày còn nhỏ, tôi hay qua chơi thấy những đồi chè cổ thụ xanh ngút ngàn như không có điểm dừng, hòa cùng màu của rừng núi. Trong câu chuyện của mỗi người con ở bản Mông, cây chè có trước khi họ sinh ra rồi tiếp tục chứng kiến họ trải qua trọn kiếp người mà cây vẫn “bất tử”. Một loài cây kỳ lạ, rẽ đất, tách đá trên mảnh đất nghèo mà nuôi sức sống bền bỉ qua hàng trăm năm.

Khi dòng hồi ức và câu chuyện của anh Phử còn dang dở, chúng tôi đã tới thôn Chồ Chải. Hỏi vườn chè cổ, người dân chỉ ngay đường tới vườn chè của gia đình ông Hàng Seo Mào, hộ còn giữ nhiều gốc chè cổ thụ nhất trong xã. Bước qua cánh cổng, chúng tôi như lạc vào một thế giới khác, ngút ngàn màu xanh, không khí mát mẻ, trong lành, thổi bay cái nóng ngày đất khát.

Những cây chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi được xem là “báu vật” ở bản Mông.

Ông Hàng Seo Mào là đời thứ 5 trong gia đình được trao việc chăm sóc những gốc chè cổ thụ. Khu vườn chè cổ thoai thoải như một lòng cung, từ điểm cao phóng tầm mắt ra xa sẽ thấy cây chè xếp tầng, xếp lớp, sừng sững giữa núi đồi như suy tư, trầm mặc với thời gian. Hiện vườn chè của gia đình ông có khoảng 700 gốc. Vừa dẫn chúng tôi đi tham quan, ông Mào vừa nhiệt tình chỉ cho chúng tôi xem những cây chè độc, lạ có tuổi đời vài trăm năm. Đó là cây chè già nua, cao trên 10 mét, gốc to nhất vườn dáng như cổ thụ sừng sững. Hay bên góc vườn có một cây chè đột biến nhuộm búp chè thắm đỏ như ngọn đuốc nhỏ nổi bật giữa triền xanh.

Chính quyền địa phương và hộ dân quân tâm chăm sóc, bảo tồn giống chè quý.

Thôn người Mông Chồ Chải hiện là vùng chè cổ thụ lớn nhất, tập trung nhất của toàn xã Hoàng Thu Phố. Theo Trưởng thôn Vàng Seo Của, hiện diện tích chè cổ thụ của thôn khoảng chừng 2 ha, với trên 20 hộ còn giữ những gốc chè quý, trong đó có 2 hộ là Hàng Seo Mào và Hàng Seo Chua có vườn chè tập trung, số lượng nhiều, các hộ còn lại chỉ rải rác, thưa thớt.

Không giống như những cây chè chốn khác, chè cổ thụ ở Hoàng Thu Phố không mang nhiều dáng vẻ uốn lượn như tác phẩm của thiên nhiên, tạo hóa ban tặng mà dáng cây phần lớn vươn thẳng, với tán to xanh tốt. Vững vàng trước mọi tiết trời khắc nghiệt, trải qua hàng trăm năm phong sương, cây chè cổ vẫn kiêu ngạo tươi xanh, như sức sống của người Mông chốn này, dù nghèo khó vẫn không ngừng cố gắng.

Trước đây, cũng như những hộ khác trong thôn, việc thu hái và bán chè cổ thụ chưa được gia đình ông Hàng Seo Mào xem như một hướng phát triển kinh tế, chủ yếu phục vụ nhu cầu của gia đình. Việc gìn giữ cây chè xuất phát từ những lời trao truyền, dạy bảo của đời trước tới đời sau để không làm mất giống cây quý. Bởi vậy, dù sở hữu “kho vàng xanh” nhưng người Mông nơi này chưa biết cách để khai thác mà loay hoay, phân vân giữa việc giữ hay bỏ. Thế rồi cách đây vài chục năm trước, vùng chè cổ thụ ở Hoàng Thu Phố bị bỏ không, lẫn màu cùng tầm gửi, cỏ tạp. Thậm chí sau này, nhiều gốc chè đã bị bà con chặt bỏ để lấy chỗ canh tác những cây trồng khác, một số ít thì bị gia súc phá, lâu ngày rồi chết khô. Vùng chè ngày càng thu hẹp và chỉ còn một phần ít ỏi.

Khai thác phát triển du lịch ở vùng chè cổ được chính quyền xã quan tâm.

Người Mông nơi này khuyên rằng, nếu về vùng chè cổ hãy tìm về vào cuối tháng Tư để tận hưởng tuyệt phẩm của đất trời ban tặng. Trải qua bao tháng ngày phơi nắng, hứng sương, những búp chè vụ xuân trong năm sẽ “nhả” hương thơm mát. Mùi hương thanh mát, dịu nhẹ ấy thấm vào đất, quyện vào nước, theo chiều gió bay xa, như gọi mời những đôi tay nhanh nhanh thu hái khi búp xanh đúng độ căng đầy.

Cây chè đột biến với búp chè thắm đỏ ở vườn chè của gia đình ông Hàng Seo Mào.

Giữa tháng 5 vụ chè xuân kết thúc, nghỉ một thời gian lại bước vào vụ thu hái hè kéo dài từ cuối tháng 6 đến đầu tháng 8, rồi sau đó là quãng nghỉ để dưỡng cây cho vụ thu hái năm sau. Qua hàng thế kỷ, cây chè ở Hoàng Thu Phố được “mẹ đất giữ gốc, cha trời cho mưa” mà vươn lên xanh tốt, chắt chiu những ngọt lành để làm nên hương vị của một loại chè chẳng nơi nào có được, với dư vị thơm mát, ngọt dịu, lâu tan.

Vài năm trở lại đây, giá trị kinh tế của cây chè được “đánh thức”. Sản phẩm chế biến từ chè cổ thụ ngày càng được ưa chuộng trên thị trường, các hộ bắt đầu cải tạo vườn, chăm sóc những gốc chè quý và thu hái, bán ra thị trường với giá cao, có thời điểm lên đến 40.000 đồng/kg chè búp tươi. Hiện toàn xã Hoàng Thu Phố chỉ có khoảng vài ha chè cổ thụ, tập trung nhiều nhất ở thôn Chồ Chải, tiếp đó là Hoàng Hạ. Cùng với việc chăm sóc những gốc chè hiện có, một số hộ dân bắt đầu ươm giống từ những hạt chè cổ, thắp lại hy vọng về lãnh địa chè từng có ở đây.

Đặc biệt, gia đình ông Mào là hộ duy nhất đến thời điểm này được Công ty Cổ phần năng lượng Bắc Hà ký kết hợp đồng thu mua sản phẩm với thời hạn lên đến 10 năm, kể từ năm 2021 bởi lợi thế về vườn chè tập trung, chất lượng tốt. Doanh nghiệp và gia đình ông cùng thực hiện những điều khoản cam kết, trong đó đặc biệt quan tâm đến việc bảo tồn, chăm sóc gốc chè cổ, nói không với hóa chất để nâng tầm giá trị sản phẩm.

Phó Bí thư Đảng ủy xã Hoàng Thu Phố, anh Chấu Seo Phử cho hay: Việc quan tâm, chăm sóc và mở hướng phát triển kinh tế hiệu quả từ cây chè cổ thụ được xã đặc biệt quan tâm, đưa vào Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã. Bên cạnh việc tuyên truyền, vận động người dân bảo tồn, chăm sóc những diện tích chè hiện có, xã có chủ trương lồng ghép hoạt động du lịch tại vùng chè cổ để khai thác tiềm năng, nhưng trên hết vẫn phải đảm bảo các điều kiện để không ảnh hưởng tới sự phát triển và chất lượng chè cổ thụ.

Tháng Tư khi vào vụ thu hái chè xuân cũng là lúc vùng chè cổ thụ tỏa mùi hương thơm mát.

Dịp lễ hội đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà năm 2022, vườn chè cổ đã có những đoàn du khách đầu tiên tới tham quan, khám phá. Dù mới bước đầu được thực hiện và còn sớm để đánh giá, tuy nhiên, địa phương kỳ vọng thông qua hoạt động này sẽ góp phần bảo tồn, phát triển để “báu vật” hàng trăm năm tuổi bền vững với thời gian.

Nội dung: Quỳnh Trang

Trình bày: Ngọc Luyến