Cà phê Arabica - cây 'xóa đói giảm nghèo' ở Sơn La

Những năm gần đây, cà phê Arabica đã trở thành cây trồng chủ lực giúp hàng nghìn hộ dân tại Sơn La nâng cao thu nhập, ổn định đời sống. Ảnh: HTX Cà phê Bích Thao

Niên vụ cà phê gần đây mang lại tín hiệu tích cực cho người trồng cà phê Sơn La. Giá thu mua cà phê tươi tại nhiều địa bàn dao động từ 25.000 đến 30.000 đồng/kg, có thời điểm vượt mốc 30.000 đồng/kg - mức giá cao so với nhiều năm trước. Với người nông dân miền núi, mức giá này không chỉ đảm bảo chi phí sản xuất mà còn đem lại khoản tích lũy đáng kể để tái đầu tư vườn cây, ổn định đời sống.

Theo thống kê, Sơn La hiện là địa phương có diện tích cà phê Arabica lớn nhất cả nước, đạt khoảng 24.300 ha. Sản lượng niên vụ năm 2025 ước đạt xấp xỉ 38.000 tấn. Quy mô này cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của cây cà phê trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh.

Tại phường Chiềng An, nhiều năm trước, thu nhập chính của người dân vẫn phụ thuộc vào ngô, sắn trồng trên đất dốc. Hiệu quả thấp, thị trường bấp bênh khiến đời sống không ít hộ gia đình gặp khó khăn. Bước ngoặt chỉ thực sự đến khi địa phương triển khai chuyển đổi cơ cấu cây trồng, đưa cà phê Arabica vào sản xuất tập trung.

HTX Nông nghiệp Chiềng Xét, thành lập năm 2019, là một trong những mô hình tiêu biểu. Ban đầu, các thành viên HTX phải đối mặt với nhiều khó khăn về vốn, kỹ thuật và đầu ra sản phẩm. Tuy nhiên, nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền và ngành nông nghiệp, HTX từng bước cải tạo vườn tạp, đầu tư máy móc sơ chế, sấy khô, xát vỏ và áp dụng kỹ thuật chế biến hiện đại.

Đáng chú ý, việc áp dụng phương pháp chế biến “mật ong” (honey process) và chú trọng phân khúc cà phê đặc sản đã giúp giá trị sản phẩm tăng lên rõ rệt. Thay vì bán cà phê thô, HTX từng bước tạo ra sản phẩm có chất lượng ổn định, đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường trong và ngoài nước.

Không chỉ mang lại thu nhập cho các hộ trồng cà phê, mô hình sản xuất - chế biến tập trung còn góp phần tạo việc làm ngay tại địa phương. Mỗi mùa thu hoạch, hàng trăm lao động tham gia hái, phân loại, sơ chế cà phê, với mức thu nhập vài triệu đồng mỗi tháng. Điều này giúp nhiều lao động hạn chế phải rời quê đi làm ăn xa, đồng thời giữ được sự gắn kết của cộng đồng bản làng.

Theo thống kê của địa phương, riêng tại phường Chiềng An, diện tích cà phê gần 2.000 ha mỗi năm mang lại doanh thu ước tính trên 433 tỷ đồng. Con số này phản ánh rõ hiệu quả kinh tế mà cây cà phê đem lại, đồng thời cho thấy tiềm năng lớn nếu sản xuất tiếp tục được tổ chức bài bản.

Ngoài mở rộng diện tích vùng trồng, Sơn La cũng đang từng bước nâng cao giá trị cây cà phê thông qua xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp, HTX trên địa bàn tỉnh đã được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Cà phê Sơn La”.

Một số doanh nghiệp đã đưa cà phê Arabica Sơn La ra thị trường quốc tế với các dòng sản phẩm chế biến sâu, như Arabica Blue Sơn La hay Cascara Blue Sơn La từ vỏ quả cà phê. Việc khai thác triệt để các phụ phẩm không chỉ gia tăng giá trị mà còn góp phần giảm phát thải, hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững.

Song song đó, tỉnh chú trọng khuyến khích các đơn vị sản xuất áp dụng tiêu chuẩn VietGAP, 4C, Rainforest Alliance, hữu cơ…, từng bước đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường xuất khẩu.

Một trong những thách thức lớn đối với ngành cà phê Sơn La là tác động của biến đổi khí hậu, tình trạng vườn cây già cỗi và sâu bệnh ngày càng phức tạp. Trước thực tế này, tỉnh đã triển khai nhiều chương trình cải tạo và tái canh cây cà phê. Trong đó, dự án “Tái canh cà phê Arabica nhằm tăng khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu” đã hỗ trợ người dân hàng trăm nghìn cây giống mới, trong đó có trên 350.000 cây giống THA1, cùng phân bón hữu cơ và vật tư cải tạo đất. Các giống mới cho thấy khả năng sinh trưởng đồng đều, chống chịu tốt hơn với điều kiện thời tiết bất lợi.

Hiệu quả từ cây cà phê thể hiện rõ nét ở các chỉ số an sinh xã hội. Trong giai đoạn 2021-2024, tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh giảm mạnh từ 21,66% xuống còn 10,89% và cà phê được xác định là một trong những cây trồng chủ lực đóng góp quan trọng vào kết quả này.

Đặc biệt, trong nửa đầu năm 2025, sản lượng cà phê xuất khẩu của Sơn La đạt khoảng 17.800 tấn, với giá trị gần 70 triệu USD, tăng gần 29% so với cùng kỳ năm 2024. Với sự đồng hành của chính quyền, doanh nghiệp và người nông dân, cây cà phê Arabica được kỳ vọng sẽ tiếp tục là “cây làm giàu”, góp phần đưa kinh tế - xã hội Sơn La phát triển ổn định, bền vững hơn trong những năm tới.

Vũ Đậu