'Điểm mù' của cuộc chiến chống phát thải khí nhà kính
Khi nói đến việc thống kê lượng khí thải trên toàn cầu, có một vấn đề lớn mà rõ ràng ai cũng biết nhưng lại tránh nói về nó: đó là lượng khí thải quân sự.
Khi tình trạng tăng nhiệt độ toàn cầu liên tiếp xác lập kỷ lục mới, các nhà khoa học và nhóm hoạt động về môi trường đang gia tăng áp lực lên Liên Hợp Quốc để quân đội các nước tiết lộ lượng khí thải của họ và chấm dứt quyền miễn trừ lâu dài với lực lượng này.
Theo ước tính của các chuyên gia quốc tế, trong năm 2022, lượng khí thải của quân đội các nước chiếm khoảng 5,5% lượng khí thải trên toàn cầu.
Khí thải quân sự đang là vấn đề gây tranh cãi trên toàn cầu. Ảnh: ceobs
Mặc dù vậy, các lực lượng quốc phòng không bị ràng buộc bởi các thỏa thuận khí hậu quốc tế. Thực tế, dữ liệu do một số quân đội cung cấp về nỗ lực cắt giảm lượng khí thải carbon của họ là không đáng tin cậy hoặc chưa đầy đủ.
Khí thải từ các chiến đấu cơ, tàu thuyền… đến các cuộc tập trận đã bị loại khỏi Nghị định thư Kyoto năm 1997 về giảm khí thải nhà kính, sau đó lại được miễn trừ khỏi hiệp định Paris 2015 với lý do dữ liệu về việc sử dụng năng lượng của quân đội có thể làm suy yếu an ninh quốc gia.
Trước thực trạng này, các nhóm hoạt động môi trường hồi tháng 2/2023 đã viết trong Công ước khung Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC) kêu gọi cơ quan khí hậu của Liên Hợp Quốc cần phải tính toán đến khí thải trong lĩnh vực quân sự trong bức tranh chung về khí thải carbon toàn cầu.
“Tình trạng khẩn cấp về khí hậu khiến chúng ta không thể tiếp tục cho phép loại bỏ khí thải liên quan đến xung đột và quân sự trong quy trình của UNFCCC”, các nhóm khí hậu viết.
Axel Michaelowa, đối tác sáng lập của Perspectives Climate Group nói: “Việc bỏ qua lượng khí thải liên quan đến xung đột trong tính toán của UNFCCC là một lỗ hổng rõ ràng”.
Hiện tại, có rất ít dấu hiệu cho thấy sẽ có bất kỳ phản ứng hữu hình nào đối với nỗ lực vận động hành lang trong năm nay. UNFCCC khẳng định, không có kế hoạch cụ thể nào sửa đổi hướng dẫn về việc thống kê số liệu liên quan đến khí thải quân sự, nhưng vấn đề này có thể được thảo luận tại các hội nghị thượng đỉnh trong tương lai, bao gồm cả tại COP28 ở Dubai.
Những tín hiệu tích cực ban đầu
Tuy vậy, có những dấu hiệu cho thấy một số quân đội đang chuẩn bị cho những thay đổi trong yêu cầu báo cáo, trong khi những quân đội khác đang có những bước tiến để cắt giảm tác động khí hậu.
Chẳng hạn như NATO - liên minh an ninh phương Tây gồm 31 quốc gia gần đây cho biết họ đã thiết kế một phương pháp để các thành viên báo cáo lượng khí thải quân sự của họ.
Các quốc gia như New Zealand đang tìm hiểu xem có nên thêm các lĩnh vực trước đó bị loại trừ khỏi thống kê hay không, chẳng hạn như khí thải từ các hoạt động ở nước ngoài, trong khi Anh và Đức đang tìm cách giải quyết các “vùng xám” trong báo cáo của họ.
Một phái đoàn của Lầu Năm Góc đã lần đầu tiên tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP27 ở Ai Cập năm ngoái. “Tôi nghĩ điều đó đồng nghĩa rằng chúng tôi cũng là một phần của cuộc thảo luận, chúng tôi chắc chắn là những người phát thải khi nói đến năng lượng và nhiên liệu hóa thạch”, trợ lý Bộ trưởng Hải quân Mỹ Meredith Berger nói.
Thực tế cho thấy, việc sử dụng dầu và khí thải của quân đội Mỹ đang giảm. Cơ quan hậu cần quốc phòng Mỹ cho biết, quân đội Mỹ đã mua 85 triệu thùng dầu trong năm 2022, giảm gần 15 triệu thùng so với năm 2018; lượng phát thải năm 2022 đã giảm xuống 48 triệu tấn so với 51 triệu tấn của một năm trước đó.
Neta Crawford, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Oxford nhận định, việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan và Iraq, bên cạnh việc áp dụng các công nghệ năng lượng tái tạo, sử dụng phương tiện tiết kiệm nhiên liệu hơn, cũng như các cuộc tập trận quân sự ngày càng ít hơn, đã góp phần làm giảm sử dụng nhiên liệu.
Xung đột Nga – Ukraine có tạo ra bước ngoặt?
Tuy nhiên, cuộc xung đột hiện nay ở Ukraine lại đang gây ra mối quan ngại lớn. Một báo cáo từ chuyên gia thống kê carbon người Hà Lan Lennard de Klerk ước tính, 12 tháng đầu tiên của cuộc xung đột ở Ukraine gây ra sự gia tăng ròng 120 triệu tấn khí nhà kính, tương đương với lượng khí thải hàng năm của Singapore, Thụy Sĩ và Syria cộng lại.
Trong bối cảnh đó, người phát ngôn của Bộ Môi trường Ukraine cho biết họ ủng hộ những nỗ lực minh bạch hóa các báo cáo về khí thải quân sự và sẽ tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chính phủ tại COP28 để báo cáo khí thải quân sự minh bạch hơn.
Trong khi xung đột Nga - Ukraine đã làm tăng sự tập trung của các nhà hoạt động khí hậu vào khí thải quân sự, một số chuyên gia cho rằng đó là sự phân tâm đối với các chính phủ khi họ tập trung vào an ninh khu vực và điều đó có thể làm chậm các cuộc thảo luận trong thời gian tới.
James Appathurai, phó trợ lý tổng thư ký NATO phụ trách các thách thức an ninh mới cho biết: “Điều quan trọng là phải hiểu rằng cuộc khủng hoảng Ukraine đã khiến vấn đề này trở nên phức tạp hơn một chút”.
Một số quân đội cho rằng việc công bố chi tiết về việc sử dụng nhiên liệu sẽ tạo cơ hội đối thủ nắm bắt được phần nào hoạt động của họ.
Markus Ruelke thuộc đơn vị bảo vệ môi trường của Bộ Quốc phòng Đức nói: “Chúng tôi không muốn cho mọi người biết chúng tôi sử dụng bao nhiêu nhiên liệu trong các nhiệm vụ – chúng tôi bay bao xa, lái xe bao xa và mô hình tập luyện của chúng tôi là gì”.
UNFCCC đánh giá, một số khí thải quân sự được ghi nhận trong quá trình đốt cháy nhiên liệu vẫn chưa được phân loại trong các bản báo cáo của Liên Hợp Quốc. “Thật tốt khi khuyên mọi người ngừng bay hoặc chuyển sang ô tô điện, cho dù điều đó gây tốn kém hoặc bất tiện cho họ, nhưng thật khó để làm điều đó với quân đội”, Stuart Parkinson - Giám Đốc điều hành của nhóm Các nhà khoa học vì Trách nhiệm Toàn cầu nhận định.
