Giải pháp khơi thông liên kết hợp tác xã và doanh nghiệp

Mô hình liên kết chưa phát huy hết tiềm năng

Theo tổng hợp từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến tháng 6/2025, cả nước có 2.938 dự án và kế hoạch liên kết được triển khai theo Nghị định 98/2018/NĐ-CP; trong đó 1.968 dự án và 970 kế hoạch đã được phê duyệt. Nhiều mô hình liên kết giữa HTX và doanh nghiệp đã mang lại giá trị tích cực cả về sản xuất, chế biến và tiêu thụ.

Tỷ lệ giá trị sản phẩm nông nghiệp được sản xuất từ hợp tác liên kết đạt 31,2% và dự kiến vượt 32% vào cuối năm 2025, một bước tiến dài so với mức 10% của năm 2016. Việc mở rộng liên kết không chỉ giúp nông dân bán được sản phẩm ổn định hơn mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp cận nguồn nguyên liệu đồng nhất, đạt chuẩn thị trường.

Nhiều mô hình liên kết giữa HTX và doanh nghiệp đã mang lại giá trị tích cực

Tuy nhiên, nhiều chuỗi liên kết vẫn gặp khó do rào cản về cơ chế, nguồn lực và hạ tầng. Một số HTX còn hạn chế về năng lực quản trị, trình độ kỹ thuật, khả năng tuân thủ tiêu chuẩn; trong khi doanh nghiệp còn e ngại trước rủi ro về sản lượng, chất lượng và sự thiếu ổn định trong phối hợp.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng, những bất cập nảy sinh trong quá trình triển khai Nghị định 98/2018/NĐ-CP đang khiến nhiều mô hình liên kết chưa phát huy hết tiềm năng. Ông nhấn mạnh việc sửa đổi nghị định là yêu cầu cấp thiết để thích ứng với thực tiễn sản xuất kinh doanh hiện nay.

“Hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch sẽ tạo động lực để cả doanh nghiệp và HTX mạnh dạn tham gia liên kết, chia sẻ lợi ích và rủi ro một cách công bằng", ông Võ Văn Hưng nhấn mạnh.

Cùng với sửa đổi chính sách, Thứ trưởng đề nghị mở rộng các chương trình đào tạo nông dân số, bồi dưỡng giám đốc HTX, cán bộ kỹ thuật và quản trị chuỗi giá trị. Đây sẽ là nền tảng để hình thành lực lượng lao động nông nghiệp có tri thức, có công nghệ và có tư duy thị trường.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đề xuất nhân rộng mô hình vùng nguyên liệu chuẩn trên phạm vi toàn quốc. Mô hình này đang cho thấy hiệu quả rõ rệt từ Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao: ổn định thị trường, tăng chất lượng sản phẩm, tạo điều kiện xây dựng thương hiệu và nâng cao sức cạnh tranh.

Quản trị chuyên nghiệp là chìa khóa thành công

Ở góc độ quốc tế, mô hình liên kết HTX và doanh nghiệp đã trở thành xu hướng chung ở nhiều quốc gia. Ông Vinod Ahuja, Trưởng Đại diện Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) tại Việt Nam, nhận định rằng sự phối hợp giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị giúp gia tăng lợi ích cho nông dân, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Ông Ahuja khẳng định: “Những HTX thành công trên thế giới đều có điểm chung là quản trị chuyên nghiệp, minh bạch và tuân thủ chuẩn mực quốc tế.”

Kinh nghiệm từ Mỹ Latinh, châu Phi và Nam Á cho thấy, các HTX mạnh đều chú trọng ghi chép đầy đủ, kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt và ứng dụng công nghệ trong quản lý. Điển hình như hệ thống HTX sữa Anand của Ấn Độ, nơi hàng triệu hộ nông dân nhỏ được tập hợp thành mạng lưới HTX hiện đại, có hệ thống hỗ trợ thú y, kiểm tra chất lượng và đo sữa kỹ thuật số, vừa tạo niềm tin, vừa nâng cao giá trị sản phẩm.

Nhiều quốc gia như Morocco, Thái Lan hay Kenya áp dụng mô hình “đồng đầu tư”, trong đó doanh nghiệp hỗ trợ công nghệ, cơ sở hạ tầng và bao tiêu sản phẩm; HTX cung cấp vùng nguyên liệu ổn định và minh bạch thông tin. Mô hình này vừa giúp doanh nghiệp giảm rủi ro, vừa tạo điều kiện để HTX tham gia sâu vào chuỗi giá trị thay vì chỉ dừng lại ở cung cấp nguyên liệu thô.

The FAO, Việt Nam hoàn toàn có tiềm năng phát triển các HTX trong lĩnh vực chăn nuôi, trái cây, rau quả, thủy sản theo hướng chuyên nghiệp hóa toàn chuỗi, nhưng điều kiện tiên quyết là phải cải thiện công tác quản trị và tăng khả năng tiếp cận cơ chế liên kết rõ ràng.

Mô hình HTX và doanh nghiệp "đồng đầu tư' giúp HTX tham gia sâu vào chuỗi giá trị;

Để nâng cao chất lượng liên kết giữa HTX và doanh nghiệp tại Việt Nam, tổ chức Lao động quốc tế (ILO) đưa ra lộ trình hành động gồm ba trụ cột:

Trụ cột thứ nhất tập trung thúc đẩy đối thoại xã hội nhằm tạo môi trường ổn định cho tiếng nói của HTX. ILO đề nghị thiết kế bộ “Danh sách kiểm tra việc làm bền vững” để HTX tự đánh giá, đồng thời mở rộng thí điểm bảo hiểm xã hội cho lao động trong khu vực kinh tế hợp tác.

Trụ cột thứ hai hướng vào nâng cao năng lực quản trị của HTX thông qua đào tạo toàn diện, mô hình cố vấn và xây dựng “Trung tâm Tri thức số” chứa kho dữ liệu về mô hình thành công, thông tin thị trường và biểu mẫu pháp lý. Việc tổ chức các hội chợ liên kết và kết nối HTX với các doanh nghiệp công nghệ, sàn thương mại điện tử được đánh giá là thiết thực để thúc đẩy chuyển đổi số.

Trụ cột thứ ba tập trung hoàn thiện khung pháp lý và cải thiện khả năng tiếp cận tài chính. ILO nhấn mạnh cần đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm rào cản khi tiếp cận dịch vụ công trực tuyến và mở rộng các ưu đãi thuế, tín dụng để HTX tiếp cận được nguồn vốn phát triển.

Vân Hồng/VOV.VN