Hòa Bình: Lễ hội Khai hạ đậm nét văn hóa xứ Mường

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường năm 2025, có 600 nghệ nhân đánh chiêng biểu diễn, cùng với nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, trò chơi dân gian có nội dung phong phú, đa dạng mang bản sắc văn hóa của người Mường Hòa Bình nói chung và đặc trưng của 4 vùng Mường nói riêng.

Tại lễ hội còn có các gian trưng bày nông sản, tiểu thủ công nghiệp, sản phẩm OCOP, văn hóa, du lịch… của các địa phương trong tỉnh; hoạt động tư vấn, giới thiệu việc làm.

Rất đông người dân trong và ngoài tỉnh Hòa Bình tham dự lễ hội. Ảnh: Trọng Đạt

Tại buổi lễ khai mạc, Chủ tịch UBND tỉnh Bùi Đức Hinh nhấn mạnh, lễ hội Khai hạ dân tộc Mường ở Hòa Bình là lễ hội truyền thống có quy mô lớn nhất của người Mường Hòa Bình và đã có từ rất lâu đời. Lễ hội gắn liền với các hoạt động văn hóa - tín ngưỡng không thể thiếu của đồng bào Mường ở Hòa Bình, đặc biệt là ở bốn vùng mường lớn (Bi, Vang, Thàng, Động) của tỉnh. Lễ hội mang ý nghĩa tôn kính các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công mở đất, lập mường và cầu mong vạn vật sinh sôi, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc, cầu mong cho những điều tốt đẹp đến với mọi nhà.

Nghi thức làm lễ xuống đồng tại Lễ hội Khai hạ 2025. Ảnh: Trọng Đạt

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường ở Hòa Bình thường được tổ chức vào tháng Giêng Âm lịch hằng năm, ngay sau Tết Nguyên đán, với nhiều nghi thức độc đáo tạo nên nét riêng. Tùy từng vùng Mường, thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội có sự khác nhau.

Thầy mo làm lễ trước khi rước kiệu ra không gian tổ chức lễ hội. Ảnh: Trọng Đạt

Lễ hội Khai hạ hay còn gọi là Lễ xuống đồng, Lễ mở cửa rừng, mang ý nghĩa tôn kính các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công lập đất, lập mường và cầu mong vạn vật sinh sôi phát triển, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Lễ hội Khai hạ đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng không thể thiếu trong dịp Tết đến Xuân về của người Mường Hòa Bình. Đây cũng là dịp để đồng bào 4 Mường trong tỉnh là Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động giao lưu, gặp gỡ, thắt chặt thêm tình đoàn kết cộng đồng, thể hiện lòng thành kính tạ ơn trời đất.

Lễ hội Khai hạ Mường Vang (Lạc Sơn) tổ chức vào ngày mùng 4 tháng Giêng theo lịch Mường Vang tại Miếu Áng Ka và một số địa điểm khác.

Lễ hội Khai hạ Mường Thàng (Cao Phong) được tổ chức vào ngày mùng 6 tháng Giêng theo lịch Mường Thàng tại Miếu Cả.

Lễ hội Khai hạ Mường Động (Kim Bôi) được tổ chức ngày mùng 3 tháng 5 Âm lịch, tức ngày mùng 4 tháng tư theo lịch Mường Động tại Miếu Mường Chanh.

Lễ hội Khai hạ Mường Bi (huyện Tân Lạc) được tổ chức vào ngày mùng 7, 8 tháng Giêng Âm lịch hằng năm (ngày mùng 6, mùng 7 tháng tư theo lịch Mường Bi).

Tại huyện Tân Lạc, Lễ hội Khai hạ Mường Bi là hoạt động mang tính cộng đồng, gắn với văn hóa tâm linh, tín ngưỡng với truyền thuyết Quốc Mẫu Hoàng Bà, thân mẫu của Đức Thánh Tản - người đã chỉ dạy cho con dân Mường Bi cách làm ruộng, cách ăn, cách ở. Tản Viên Sơn Thánh, con rể của vua Hùng Vương thứ 18, người có công giúp vua chống giặc ngoại xâm, mang lại sự bình yên cho Nhân dân. Ải Lý, Ải Lo, hai vị thần đã dạy cho con dân Mường Bi cách đào mương dẫn nước…

Phụ nữ Mường trong trang phục truyền thống trình diễn trong lễ hội. Ảnh: Trọng Đạt

Theo quan niệm xưa, ngày Xuân cày ruộng, trước khi đặt chân xuống cánh đồng, phải tổ chức nghi lễ tế trời, khai đất. Cúng để mong mưa thuận, gió hòa, cho một mùa màng tươi tốt. Lễ hội cũng khuyến khích người dân trăm họ chăm lo sản xuất.

Rất đông người dân trong và ngoài tỉnh Hòa Bình tham dự lễ hội Khai hạ. Ảnh: Trọng Đạt

Sau lễ cúng, người nam giới khỏe mạnh được cử vác cày, lùa trâu xuống cánh đồng, những con trâu to, khỏe mạnh mẽ kéo chiếc cày lưỡi sắc, kéo những đường cày thẳng, sâu trên đồng ruộng.

Người dân xã Phong Phú, huyện Tân Lạc nô nức xuống đồng cày cấy tại Lễ hội Khai hạ. Ảnh: Trọng Đạt

Chị em phụ nữ cũng nhổ mạ, đi cấy. Công việc diễn ra trong không khí sôi động tạo sự khởi đầu tốt lành của năm mới. Theo bà con vùng Mường Bi quan niệm, chưa có nghi lễ này thì nông dân chưa được xuống đồng.

Người dân xã Phong Phú, huyện Tân Lạc, nô nức xuống đồng cày cấy tại Lễ hội Khai hạ. Ảnh: Trọng Đạt

Thông qua lễ hội tiếp tục góp phần nâng cao nhận thức trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, các giá trị truyền thống quê hương, nâng cao niềm tin, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, đem đến cho chúng ta những dấu ấn đặc biệt, có một tâm thế tốt trong dịp đầu Xuân năm mới. Đồng thời, hoạt động cổ vũ các tầng lớp nhân dân hăng hái thi đua lao động, sản xuất, học tập để hoàn thành nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội năm 2025, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp và Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng.

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường được tổ chức là hoạt động triển khai Đề án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và nền "Văn hóa Hòa Bình” giai đoạn 2023 - 2030 trên địa bàn tỉnh nhằm tuyên truyền, quảng bá về văn hóa, con người, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp của Hòa Bình để phát triển du lịch.

Mộc Miên