Kazakhstan: Giải quyết thách thức để cải thiện hoạt động ngành điện

Ngành điện của Kazakhstan đối mặt nhiều thách thức. Ảnh: ST

Đối mặt nhiều khó khăn

Các đơn vị được kiểm toán bao gồm Bộ Năng lượng Kazakhstan, Công ty cổ phần Năng lượng Kazakhstan (Samruk), Công ty Điều hành lưới điện Kazakhstan (Kegoc), Công ty Điện và Điều hành thị trường điện Kazakhstan (Korem) cùng các đơn vị khác trong ngành điện.

Báo cáo kiểm toán của KTNN Kazakhstan chỉ ra rằng, việc tạo ra và tiêu thụ năng lượng không được cân bằng giữa các khu vực. Hầu hết công suất phát điện tập trung ở khu vực phía Bắc, trong khi một phần tư tổng lượng tiêu thụ điện ở miền Nam. Một vấn đề quan trọng nữa là các kế hoạch và biện pháp nhằm đảm bảo tính minh bạch của chính sách thuế quan, hiện đại hóa tài sản… không thực hiện theo quy định để thúc đẩy sự phát triển của ngành điện.

Ngành công nghiệp điện của Kazakhstan vẫn phụ thuộc vào nguồn cung cấp thiết bị bên ngoài trong khi sự gia tăng tiêu thụ điện diễn ra trong bối cảnh các nhà máy phát điện tiếp tục xuống cấp, nhiều nhà máy hoạt động từ gần 100 năm trước. Trong những năm qua, hiệu suất của các nhà máy đã suy giảm và nguy cơ xảy ra sự cố ngày càng tăng. Tỷ lệ hao mòn tổng thể của toàn bộ mạng lưới cung cấp điện nói chung rất cao, tạo ra nhiều rủi ro và đòi hỏi phải đầu tư đáng kể vào việc hiện đại hóa.

KTNN Kazakhstan chỉ ra rằng, Bộ Năng lượng không có chức năng giám sát chi phí sản xuất và bán điện, điều này ảnh hưởng đến tính hợp lệ của mức thuế tối đa áp dụng đối với các công ty năng lượng.

Cuộc kiểm toán cũng phát hiện thấy những thiếu sót trong việc xác định mức giá trần điện năng, giá công suất thị trường, giá cân bằng thị trường. Giá điện tại các nhà máy điện được phê duyệt mà không thông qua các phiên điều trần công khai; các dự tính và báo cáo của các công ty năng lượng không được công bố.

Đặc biệt, các tính toán không minh bạch gây ra sự mất cân bằng trên thị trường, tạo ra những lo ngại nghiêm trọng. Cách các công ty tính toán chi phí, giá thành vốn đã phức tạp lại không được công khai rõ ràng khiến việc dự báo, điều chỉnh giá năng lượng càng trở nên khó khăn, không minh bạch. Kết quả là, mức giá điện đã bị thổi phồng lên rất cao, khoản chi phí này cuối cùng đều do người tiêu dùng gánh chịu.

Hiện nay, số lượng nhà cung cấp trên thị trường điện của Kazakhstan đang gia tăng. Tuy nhiên, chi phí dịch vụ của các nhà cung cấp không được điều tiết; sản lượng và giá bán điện chỉ được xác định dựa trên các thỏa thuận. Điều này khiến sản lượng điện tiêu thụ và sản lượng điện sản xuất thực có thể bị che giấu, dẫn đến tình trạng thị trường thiếu minh bạch. Thậm chí, các nhà cung cấp điện không tuân thủ quy định của các đơn vị điều hành thị trường điện.

Bên cạnh đó, tình trạng thiếu hụt nhân lực ngày càng gia tăng. Theo ước tính, ngành điện thiếu khoảng 4,5 nghìn kỹ sư điện. Nguyên nhân là do đội ngũ nhân lực, kỹ sư điện trẻ tuổi không quan tâm đến nghề vì mức lương thấp; việc giữ chân đội ngũ nhân sự có trình độ cũng gặp phải nhiều khó khăn.

Kêu gọi cải thiện hiệu quả hoạt động ngành điện

Các chương trình được thông qua vào năm 2024 như Dự án quốc gia: Hiện đại hóa các ngành năng lượng và tiện ích; Kế hoạch cơ sở hạ tầng quốc gia đến năm 2029… đã đề ra các biện pháp nhằm hạn chế mức độ suy giảm của công suất phát điện, cải thiện hiệu quả hoạt động của ngành điện. Tuy nhiên, KTNN Kazakhstan chỉ ra rằng, nhiều vấn đề tồn đọng vẫn không được giải quyết, điển hình là vấn đề thay thế các thiết bị đã xuống cấp hiện có trong các đơn vị sản xuất điện.

Do đó, KTNN Kazakhstan đã đưa ra một số khuyến nghị: Trước hết, Bộ Năng lượng cần thắt chặt công tác giám sát sản lượng điện sản xuất, mức tiêu thụ và biểu giá thực tế. Theo dữ liệu kiểm toán, hiện nay, các công ty khai thác tiêu thụ lên tới 1 tỷ kilowatt điện-giờ, được mua qua các nhà cung cấp. Chủ tịch KTNN Kazakhstan Alikhan Smailov đã đề nghị Bộ Năng lượng phải kiểm soát việc tiêu thụ năng lượng của những công ty khai thác trong điều kiện thiếu hụt năng lượng như hiện nay.

Giải trình về vấn đề này, Bộ Năng lượng cho biết các cơ chế cấp phép và vận hành cần thiết dành cho các công ty khai thác đã được xây dựng. Tuy nhiên, Chủ tịch KTNN Kazakhstan cho rằng: “Chỉ cấp phép là chưa đủ. Hiện nay, mức giá các công ty khai thác mua điện qua các nhà cung cấp không được điều tiết. Nếu không được điều chỉnh, những chi phí này cuối cùng đều đổ lên vai người tiêu dùng. Bộ Năng lượng cần triển khai các cơ chế kiểm soát hiệu quả hơn để giải quyết tình trạng này”.

Bên cạnh đó, KTNN Kazakhstan cũng cho rằng, Công ty Điều hành lưới điện Kegoc và các đơn vị thiết kế, các bên liên quan cần tăng cường công tác kiểm soát phù hợp, nghiên cứu thị trường đầy đủ và đẩy mạnh phân tích thị trường để hạn chế những trường hợp như việc các nhà thầu cung cấp thiết bị cho Kegoc trong 4 dự án với mức giá cao gấp 2–3 lần bình thường.

Tại Công ty cổ phần Năng lượng Samruk, trong suốt 10 năm qua, chỉ 4 dự án mới được triển khai. KTNN Kazakhstan bày tỏ lo ngại về sự thành công của kế hoạch triển khai 25 dự án trong 10 năm tới theo Chiến lược phát triển được thông qua năm 2024. Do đó, KTNN Kazakhstan khuyến nghị Công ty cần có các biện pháp ngăn chặn các vi phạm tài chính; nâng cao hiệu quả của việc lập kế hoạch ngân sách; sử dụng hiệu quả tài sản và nguồn vốn…./.

(Theo KTNN Kazakhstan)

Yến Nhi