Miệt mài 'giữ lửa' cho nghề dệt thổ cẩm miền Tây xứ Nghệ

Trau dồi nghề truyền thống

Sinh ra và lớn lên giữa đại ngàn miền Tây xứ Nghệ, nơi tiếng suối róc rách hòa nhịp cùng tiếng thoi đưa đều đặn bên khung cửi, bà Lô Thị Mai sớm gắn bó với nghề thêu dệt thổ cẩm. Khi mới 10 tuổi, bà đã được mẹ truyền dạy những đường kim, mũi chỉ đầu tiên, những bài học nhỏ bé nhưng thấm đẫm tình yêu dành cho nghề truyền thống của dân tộc Thái.

Nghệ nhân Lô Thị Mai bên khung dệt thổ cẩm

Tuổi thơ của bà Mai trôi qua bên khung dệt, trong không gian đầy màu sắc của sợi vải, hoa văn. Mỗi ngày, bà đều miệt mài học hỏi, mày mò từng kỹ thuật dệt, từng họa tiết tinh xảo.

Khi trưởng thành, với đôi bàn tay khéo léo, bà Mai đã cho ra đời nhiều sản phẩm thổ cẩm tinh tế phục vụ sinh hoạt hằng ngày, đồng thời làm quà tặng đầy ý nghĩa cho người thân.

Không chỉ học dệt, bà Mai còn được mẹ dạy cách tự tạo nguyên liệu, từ việc trồng bông, đay, dâu tằm đến kéo sợi, xe chỉ. Quá trình nhuộm màu vải cũng được bà chăm chút kỹ lưỡng, sử dụng cây cỏ tự nhiên để tạo ra những gam màu rực rỡ như đỏ, tím, vàng, xanh.

Sau khi nhuộm, sợi vải được phơi dưới nắng cho khô, cho lên màu chuẩn rồi mới đưa vào dệt. Nhờ sự kế thừa và bàn tay khéo léo, bà Mai không chỉ dệt được các sản phẩm truyền thống như váy, áo, khăn, chăn gối... mà còn sáng tạo thêm nhiều sản phẩm hiện đại mang dấu ấn thổ cẩm độc đáo như túi xách, ví, khăn trải bàn, tranh treo tường...

Nghệ nhân Lô thị Mai và các thành viên dệt thổ cẩm bản Na, huyện Kỳ Sơn, Nghệ An

Mỗi sản phẩm đều mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Thái, thể hiện qua những họa tiết mô phỏng thiên nhiên như cỏ cây, muông thú, mặt trời cùng những biểu tượng văn hóa truyền thống của bản làng.

Năm 2005, thổ cẩm truyền thống trở thành nhu cầu tiêu dùng thị trường trong và ngoài nước, đặc biệt là các xu hướng phát triển sản phẩm thời trang thiết kế ứng dụng vải thổ cẩm để xuất khẩu.

Nắm bắt xu thế đó, bà Lô Thị Mai cùng với các chị em trong bản thành lập nhóm sản xuất dệt thổ cẩm với 15 thành viên.

Các sản phẩm dệt thổ cẩm độc đáo tại làng nghề bản Na

Từ sự hoạt động tích cực của nhóm này, phong trào dệt thổ cẩm đã lan tỏa và phát triển hơn một trăm hộ gia đình trong bản tham gia, giúp bản Na trở thành một trong những làng nghề đầu tiên của huyện Kỳ Sơn được UBND Nghệ An công nhận và tặng Danh hiệu Làng nghề vào năm 2011. Từ đó đến nay, nghệ nhân Lô Thị Mai luôn được dân bản tín nhiệm giữ vai trò Trưởng Làng nghề bản Na.

Đặc biệt, những năm gần đây, gắn với Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, bà Mai và các chị em trong làng nghề đã được hỗ trợ về kỹ thuật, thiết kế mẫu mã, kết nối thị trường và xây dựng thương hiệu.

Nhờ đó, sản phẩm thổ cẩm bản Na không chỉ giữ nguyên hồn cốt dân tộc mà còn đáp ứng được thị hiếu tiêu dùng hiện đại, góp phần đưa nghề truyền thống vươn xa hơn nữa trên hành trình hội nhập và phát triển bền vững.

Trao truyền tinh hoa

Với vai trò Trưởng Làng nghề, bà Lô Thị Mai luôn tận tình hướng dẫn phụ nữ và các bé gái trong bản kỹ năng trồng dâu, nuôi tằm, xe sợi, nhuộm và dệt thổ cẩm.

Bà thường động viên mọi người bằng lời giản dị mà sâu sắc: “Nghề dệt là di sản quý báu của cha ông, được hun đúc qua bao thế hệ bằng lao động nghệ thuật và sáng tạo bền bỉ. Tôi không có tài năng gì đặc biệt, chỉ là chịu khó, kiên trì và luôn khát khao học hỏi. Ai yêu nghề và dốc lòng theo đuổi cũng sẽ làm được,” bà chia sẻ chân thành.

Gian hàng thổ cẩm bản Na

Với niềm đam mê và trách nhiệm gìn giữ nghề, bà Mai đã tận tâm truyền dạy cho thế hệ trẻ trên địa bàn huyện. Từ năm 2007, bà đã phối hợp với chính quyền địa phương, Hội LHPN, Nông dân, Trung tâm đào tạo nghề… tổ chức nhiều lớp tập huấn, hội thảo và hội nghị về nghề dệt thổ cẩm tại các bản, xã trên địa bàn huyện.

Từ đó, giúp phụ nữ và trẻ em gái hiểu và tiếp cận nghề truyền thống. Đến nay, hơn 250 học viên đã được bà hướng dẫn, nhiều người trong số họ đã tiếp nối nghề dệt thổ cẩm, giữ gìn và phát triển nghề truyền thống, đồng thời tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho gia đình và cộng đồng.

Chị Lữ Thị Hoa, một học trò tiêu biểu của nghệ nhân Lô Thị Mai chia sẻ: “Luôn biết ơn bà Mai đã truyền dạy cho tôi nghề thêu dệt thổ cẩm, tạo ra nhiều sản phẩm phục vụ tiêu dùng và bán cho khách hàng để nâng cao thu nhập.

Bên cạnh truyền dạy kiến thức, kỹ năng thêu dệt thổ cẩm, bà Mai luôn truyền cảm hứng cho học viên về giá trị văn hóa dân tộc. Bà luôn nhấn mạnh rằng, mỗi sản phẩm thổ cẩm được tạo ra phải là tác phẩm nghệ thuật gửi gắm tâm tư tình cảm, chứa đựng bản sắc văn hóa của dân tộc Thái”.

Chị em phụ nữ vùng cao trong lớp tập huấn đào tạo nghề dệt thổ cẩm tại bản Na

Nghệ nhân Lô Thị Mai luôn trăn trở làm sao để thổ cẩm có thể trở thành hàng hóa độc đáo mà phù hợp với nhiều người, nhiều thị trường khác nhau. Chính vì vậy, bà Mai đã sáng tạo, biết cách kết hợp các yếu tố truyền thống với nhu cầu của thị trường, giúp chị em tạo nhiều mẫu mã sản phẩm đa dạng.

Năm 2018, bà Mai tham gia thành lập Hợp tác xã Sản xuất và Dịch vụ Hoa Ban Xanh và phối hợp với Trung tâm Craplink, một bước tiến quan trọng trong việc đưa nghề dệt thổ cẩm của dân tộc Thái đến với người tiêu dùng trong nước và xuất khẩu ra thế giới.

Từ đó, việc tổ chức sản xuất thổ cẩm được chị em các làng nghề trên địa bàn huyện Kỳ Sơn quan tâm chỉn chu hơn từ khâu thiết kế, chọn nguyên liệu, dệt tạo hoa văn cho đến xây dựng thương hiệu nhãn mác, kết nối tiêu thụ, phân phối lợi ích… tạo thành chuỗi giá trị.

Với những đóng góp không mệt mỏi, nghệ nhân Lô Thị Mai đã nhận được sự trân trọng và yêu mến từ cộng đồng. Tại Hội thi tay nghề thợ giỏi lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp tỉnh Nghệ An vào năm 2019, Lô Thị Mai được Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã tặng giấy khen đạt giải Nhất; năm 2020 được Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An tặng danh hiệu “Thợ Giỏi”.

Những giải thưởng và khen thưởng mà bà nhận được là sự ghi nhận cho những đóng góp của bà, đồng thời là minh chứng cho những nỗ lực không ngừng trong việc bảo vệ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Thái.

Phụ nữ vùng cao bản Na phát huy giá trị nghề dệt thổ cẩm góp phần tạo sinh kế, thúc đẩy phát triển bền vững cho cộng đồng

Chủ tịch UBND huyện Kỳ Sơn, ông Nguyễn Viết Hùng cho biết: Nghệ nhân Lô Thị Mai đã có những đóng góp to lớn trong việc gìn giữ và phát huy giá trị nghề dệt thổ cẩm, đưa sản phẩm truyền thống của dân tộc Thái vượt khỏi phạm vi địa phương, vươn tới thị trường trong và ngoài nước.

Không chỉ bảo tồn di sản văn hóa, bà còn góp phần tạo sinh kế, thúc đẩy phát triển bền vững cho cộng đồng. Ở miền Tây xứ Nghệ, những người như bà Mai đã âm thầm dệt nên “con đường thổ cẩm”, con đường kết nối truyền thống với hiện đại, gửi gắm niềm tin, khát vọng về một cuộc sống ấm no và giàu bản sắc.

PHẠM NGÂN - PHAN THƠM