Nga xây dựng cơ sở sản xuất thuốc nổ quy mô lớn khi cuộc xung đột ở Ukraine kéo dài

Hình ảnh vệ tinh chụp cơ sở sản xuất thuốc nổ của Nga ngày 17/4. Ảnh: Planet Labs

Dự án này chưa từng được công bố trước đây. Ba nhà phân tích quốc phòng cho biết lượng thuốc nổ bổ sung từ dự án này có thể giúp Nga tăng cường đáng kể hỏa lực trong bối cảnh Ukraine và các đồng minh phương Tây đang tăng tốc sản xuất vũ khí để ngăn chặn đà tiến công của Nga.

Các tài liệu cho thấy một dây chuyền sản xuất mới đang được xây dựng tại nhà máy thuộc sở hữu của công ty quốc phòng nhà nước có tên Nhà máy Ya. M. Sverdlov - một trong những nhà sản xuất thuốc nổ quân sự hàng đầu của Nga.

Bằng chứng do Reuters thu thập cho thấy rõ đây là cơ sở được dùng để bắt đầu sản xuất RDX – một loại thuốc nổ mạnh hiện chưa được sản xuất tại Nhà máy Biysk Oleum (BOZ) thuộc Nhà máy Sverdlov.

Nhà máy BOZ nằm gần thành phố Biysk ở Siberia, cách Moskva khoảng 3.000 km. Khoảng cách này giúp nhà máy nằm ngoài tầm với của hầu hết các thiết bị bay không người lái tấn công do Ukraine triển khai nhắm vào ngành công nghiệp vũ khí của Nga.

Theo một bản hợp đồng thiết kế sơ bộ từng được đăng trên trang web mua sắm công của nhà nước Nga vào năm 2023 rồi sau đó bị gỡ xuống, cơ sở mới dự kiến sẽ sản xuất 6.000 tấn chất nổ mạnh mỗi năm và được lên kế hoạch hoàn thành trong năm nay.

Theo tính toán, công suất đầu ra này đủ để nạp đầu đạn cho khoảng 1,28 triệu quả đạn pháo OF-29 – loại đạn tầm xa phổ biến của Nga với đường kính 152 mm.

Kế hoạch được mã hóa

Các kế hoạch được trình bày trong hàng chục tài liệu do Tổng cục Xây dựng Đặc biệt thuộc Bộ Quốc phòng Nga đăng trên trang web mua sắm công của nhà nước từ tháng 2/2023 đến tháng 9/2024, cũng như do chính quyền thành phố Biysk đăng trên trang web của mình trước một cuộc điều trần về đánh giá tác động môi trường dự kiến diễn ra vào tháng 10/2024.

Cả các tài liệu đấu thầu nhằm tìm đối tác xây dựng cơ sở hạ tầng liên quan và các tài liệu từ chính quyền thành phố đều sử dụng một mã để chỉ loại sản phẩm sẽ được sản xuất: "GOST RV 1376-001-2006".

Theo danh mục mã kèm hướng dẫn do Bộ Công nghiệp và Thương mại Nga ban hành năm 2014 dành cho các doanh nghiệp muốn xin cấp phép sử dụng chất nổ trong công nghiệp, mã này là dành cho thuốc nổ RDX. Hướng dẫn đó được đăng tải trên consultant.ru – một cơ sở dữ liệu pháp lý thương mại của Nga – vốn thường được các cơ quan nhà nước Nga sử dụng.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng các chi tiết trong kế hoạch mới phù hợp với quy trình sản xuất RDX hoặc HMX – hai loại chất nổ có thể được tạo ra từ quy trình chế tạo tương tự. Các tài liệu đã xác định các khu vực sản xuất urotropin và khu lưu trữ axit nitric – những hóa chất cần thiết để sản xuất cả hai loại chất nổ nói trên.

Năm 2020, chính quyền địa phương từng xin ý kiến cộng đồng về một bản thiết kế một dự án quy mô nhỏ hơn tại nhà máy BOZ, trong đó công khai tuyên bố mục tiêu là sản xuất 3.000 tấn RDX mỗi năm cùng với một số lượng nhỏ các loại chất nổ khác.

Cơ quan Liên bang Nga Giám sát Tài nguyên Thiên nhiên kết luận vào năm 2021 rằng dự án đó không đáp ứng được các tiêu chuẩn môi trường, nhưng không nêu rõ lý do. Tuy nhiên, một số hạng mục xây dựng được mô tả trong bản thiết kế năm 2020 lại xuất hiện trong các kế hoạch hiện tại, bao gồm các tòa nhà dành cho sản xuất urotropin và lưu trữ axit nitric.

RDX có thể được sử dụng cho mục đích dân sự, bao gồm trong khai thác mỏ và xây dựng. Tuy nhiên, các tài liệu cho thấy đây là một hoạt động quân sự. Cụ thể, một công ty quốc phòng do nhà nước điều hành chịu trách nhiệm xây dựng cơ sở mới và một đơn vị thuộc Bộ Quốc phòng Nga là nhà thầu chính.

RDX là thành phần của nhiều loại đạn pháo, đạn cối, tên lửa và bom hàng không mà Nga đã triển khai ở Ukraine. Loại chất nổ này thường được sử dụng kết hợp với các loại chất nổ mạnh khác và được các lực lượng quân đội đánh giá cao vì mạnh hơn TNT và ổn định hơn HMX – tức là ít có khả năng phát nổ ngoài ý muốn hơn.

Ngoài tầm tấn công của thiết bị bay không người lái

Theo một quan chức tình báo Ukraine và Hội đồng Liên minh châu Âu, nhà máy Sverdlov là cơ sở duy nhất của Nga có khả năng sản xuất quy mô lớn RDX và HMX.

Nhà máy này đã sản xuất cả hai loại chất nổ tại trụ sở chính ở Dzerzhinsk, cách Moskva khoảng 360 km về phía Đông, kể từ năm 2019.

Tuy nhiên, địa điểm ở Dzerzhinsk hiện đã nằm trong tầm tấn công của các thiết bị bay không người lái tầm xa của Ukraine, khiến nơi này dễ bị tấn công.

Sản lượng RDX hiện tại của Nga không được công bố, vì vậy không thể xác định cơ sở mới sẽ giúp tăng công suất đến mức nào.

Lượng chất nổ bổ sung này sẽ không giải quyết được toàn bộ các nút thắt trong chuỗi cung ứng đạn dược của Nga. Moskva cũng đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động, trong khi các lệnh trừng phạt thương mại của phương Tây khiến Nga gặp khó khăn trong tìm kiếm máy móc công nghiệp sản xuất từ nước ngoài.

Tuy vậy, Đại tướng Christopher Cavoli thuộc Lục quân Mỹ đã nói với các nghị sĩ Mỹ vào ngày 3/4 rằng ông dự đoán Nga có thể sản xuất 250.000 quả đạn pháo mỗi tháng, tức 3 triệu quả mỗi năm. Ông nói thêm rằng điều này sẽ giúp Nga xây dựng được kho đạn lớn gấp ba lần Mỹ và châu Âu cộng lại, nhưng không nói rõ khi nào điều đó sẽ xảy ra.

Chậm tiến độ

Hình ảnh vệ tinh chụp cơ sở sản xuất thuốc nổ của Nga ngày 20/3. Ảnh: Planet Labs

Ngân sách dành cho cơ sở sản xuất chất nổ mới của Nga được ấn định ở mức khoảng 189,26 triệu USD, từ một quỹ đặc biệt của chính phủ dành cho các dự án ưu tiên và thiên tai. Dự án được khởi công từ năm 2023 và dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2025.

Theo tài liệu trên trang web mua sắm công của nhà nước, ít nhất một số tòa nhà có vẻ gần hoàn thiện vào mùa hè năm 2024. Tháng 8/2024, các nhà thầu đã được trao hợp đồng cung cấp nội thất và lắp đặt lớp phủ sàn polymer – thường là công đoạn hoàn thiện cuối cùng trong các công trình công nghiệp.

Nếu toàn bộ hạ tầng được hoàn tất, quá trình sản xuất có thể bắt đầu chỉ sau từ 6 đến 10 tuần, với điều kiện không xảy ra sự cố kỹ thuật lớn nào.

Theo kế hoạch, dự án sẽ cải tạo hoặc xây mới ít nhất 20 tòa nhà, bao gồm các kho chứa bổ sung dành cho sản phẩm hoàn thiện. Dự án cũng bao gồm xây dựng các đường hầm, tường chắn nổ mới và mở rộng tuyến đường sắt.

Một phân tích dựa trên hàng chục hình ảnh vệ tinh do Planet Labs, Maxar Technologies, Cơ quan Vũ trụ châu Âu và Airbus DS cung cấp cho thấy công nhân đã bắt đầu dọn sạch ít nhất 0,7 km² rừng từ tháng 9/2023 để dành không gian cho các công trình mới.

Tính đến ngày 17/4, cả 20 tòa nhà được mô tả trong kế hoạch đăng tải trên trang mua sắm nhà nước đều đang trong quá trình xây dựng hoặc cải tạo. Vị trí và hình dạng của các công trình này khớp với bản đồ đi kèm trong hồ sơ.

Tuy nhiên, dự án đã gặp phải nhiều trở ngại, có thể ảnh hưởng đến tiến độ.

Khi cựu Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu gặp giám đốc BOZ vào đầu năm 2024, ông cho biết tình hình chậm trễ trong lập kế hoạch đã khiến tiến độ xây dựng chậm hơn 6 tháng. Ông Shoigu không nói rõ hạng mục xây dựng nào bị ảnh hưởng hoặc khi nào sẽ hoàn thành.

Các hình ảnh vệ tinh cho thấy hoạt động xây dựng diễn ra dồn dập trong những tháng gần đây, như hoạt động phủ đất lên các đường hầm, xây dựng đê chắn và lắp đặt đường ống dẫn. Bãi đỗ xe của nhà máy được mở rộng thêm khoảng 2.500 m² và luôn chật kín xe.

Một người am hiểu dự án cho biết các mốc thời gian ban đầu là không thực tế và đã phải được điều chỉnh lại. Người này không nói rõ chi tiết, nhưng mô tả rằng kể từ mùa hè năm 2024, đã có một chiến dịch tổng lực để đẩy nhanh tiến độ.

Người này nói thêm: “Có quá nhiều người làm việc tại công trường đến mức hàng dài người xếp hàng chờ qua cổng kiểm tra an ninh”.

Thùy Dương/Báo Tin tức và Dân tộc