Sở hữu trí tuệ giúp HTX nâng tầm nông sản địa phương

Tỉnh Nghệ An hiện có gần 900 HTX. Trong số đó, ngày càng nhiều HTX đã chủ động tiếp cận và triển khai đăng ký sở hữu trí tuệ (SHTT) với các hình thức như nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận và chỉ dẫn địa lý. Đây được xem là chìa khóa để các HTX mở rộng thị trường, tạo dựng uy tín và phòng ngừa hành vi xâm phạm thương hiệu.

Chìa khóa mở rộng thị trường

Tiêu biểu như HTX Nông nghiệp Sen Quê Bác đang xây dựng vùng trồng sen có quy mô lớn, phong phú đa dạng các loại hoa sen. Từ đó tạo nguyên liệu để chế biến ra các sản phẩm từ cây sen như trà lá sen, trà ướp bông sen, trà tâm sen, hạt sen khô, trà củ sen…

Thông qua hoạt động chuỗi liên kết cung cấp vật tư, giống, phân bón và bao tiêu đầu ra cho người dân địa phương, sản phẩm từ sen của HTX đã thu hút và phục vụ cho khách tham quan, du lịch tại vùng đất Kim Liên, Nam Đàn. Theo thống kê, HTX đang trồng, chăm sóc bảo tồn và cung ứng trên 100 giống sen khác nhau. Hiện có 15 sản phẩm chế biến từ Sen trong đó có 9 sản phẩm đạt OCOP.

Một điểm nhấn trong quá trình phát triển là HTX Sen Quê Bác đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu và giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả đối với hình thức thể hiện logo sen Quê Bác. Việc được cấp nhãn hiệu giúp HTX xây dựng và tăng cường uy tín, giá trị của sản phẩm, từ đó tiếp cận các thị trường mới một cách dễ dàng hơn.

Với mục tiêu hướng tới sản phẩm quốc gia, HTX sen quê Bác không ngừng nỗ lực về mọi mặt để phấn đấu trở thành đơn vị dẫn đầu ngành sen trong cả nước. HTX cũng đang tạo việc làm cho gần 100 lao động địa phương từ mô hình sản xuất sen kết hợp du lịch sinh thái.

HTX sen Quê Bác đã chú trọng đến đăng ký SHTT, nhãn hiệu tập thể.

Đối với chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm gừng Kỳ Sơn, ngay sau khi được chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý, UBND huyện Kỳ Sơn ban hành quy trình hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch và bảo quản sản phẩm Gừng mang chỉ dẫn địa lý “Kỳ Sơn”; cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng “Gừng Kỳ Sơn” cho HTX nông nghiệp Tiểu thủ công nghiệp Hương Sơn. Hiện nay, gừng Kỳ Sơn được phát triển trên địa bàn 15 xã với 2 loại giống gừng dé và gừng trâu, diện tích trồng khoảng 700 – 800 ha.

Theo lãnh đạo HTX Hương Sơn, khi được chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý, từ chỗ trồng gừng theo hướng manh mún, nhỏ lẻ, đồng bào các dân tộc đã chuyển sang trồng tập trung, áp dụng quy trình kỹ thuật mới nên năng suất, sản lượng cao, doanh thu tăng so với những năm trước. Thị trường tiêu thụ của sản phẩm chủ yếu vẫn tập trung ở thị trường nội địa với các sản phẩm chính như: Trà gừng táo đỏ, gừng thái lát sấy khô, tinh dầu gừng nano, tinh dầu treo xe, bột gừng, cao gừng.

Đại sứ mang thương hiệu đi xa

Thống kê cho thấy, từ năm 2020 đến nay, toàn tỉnh đã có hơn 60 nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận được bảo hộ, chủ yếu liên quan đến sản phẩm OCOP, đặc sản vùng miền như tương Nam Đàn, cam Vinh, miến Hưng Nguyên, chè Thanh Chương... Trong đó, nhiều HTX là chủ thể sở hữu hoặc được giao quyền sử dụng, qua đó nâng cao khả năng thương mại hóa sản phẩm và định vị trên thị trường.

Việc đăng ký SHTT không chỉ mang lại lợi ích về mặt pháp lý mà còn đóng vai trò trung tâm trong chiến lược phát triển thương hiệu dài hạn. Đối với các HTX, đặc biệt là ở vùng nông thôn và miền núi, đây là công cụ để khẳng định chất lượng, tạo niềm tin với người tiêu dùng và mở đường cho sản phẩm vươn ra thị trường quốc tế.

Bởi trước đây, nền nông nghiệp Nghệ An nói chung và hoạt động của các HTX nói riêng vẫn chủ yếu dựa trên kinh nghiệm truyền đời. Người nông dân cần cù, chăm chỉ tạo ra những sản phẩm chất lượng, nhưng khi đưa ra thị trường, chúng thường bị hòa lẫn vào vô vàn các mặt hàng không tên tuổi khác. Chẳng hạn như Cam Xã Đoài thường bị bán lẫn với cam thường, lươn Yên Thành bị đánh đồng với lươn nơi khác, nước mắm Diễn Châu phải cạnh tranh khốc liệt với hàng trăm nhãn hiệu công nghiệp…

Gừng Kỳ Sơn đang dần khẳng định được thương hiệu trên thị trường.

Hệ quả tất yếu là người sản xuất bị động hoàn toàn về giá cả. Thương lái đến tận ruộng, tận lò ép giá khiến người nông dân, HTX không có tiếng nói, đành chấp nhận bán rẻ để thu hồi vốn.

Tuy nhiên, bước ngoặt từ việc đăng ký SHTT, nhãn hiệu tập thể giúp nhiều đặc sản ở Nghệ An có cơ hội được khẳng định thương hiệu và rộng đầu ra.

Điển hình nhất là nhãn hiệu tập thể “Lươn Yên Thành”. Sau khi được bảo hộ, sản phẩm lươn của các HTX trong huyện đã có một vị thế khác hẳn. Các sản phẩm lươn sấy, lươn đóng lọ, cháo lươn ăn liền… mang nhãn hiệu này không chỉ được người tiêu dùng địa phương tin tưởng mà còn tự tin tiến vào các hệ thống siêu thị lớn và các cửa hàng thực phẩm sạch trên toàn quốc. Giá bán của sản phẩm có nhãn hiệu cao hơn từ 20-30% so với sản phẩm cùng loại không có nhãn hiệu. Quan trọng hơn, đầu ra cho sản phẩm này đã trở nên ổn định giúp bà con nông dân yên tâm sản xuất.

Tương tự, câu chuyện của nhãn hiệu tập thể "Cam Vinh" là một bài học kinh điển về xây dựng thương hiệu nông sản. Mặc dù đã nổi tiếng từ lâu, nhưng tình trạng cam nơi khác “mạo danh” Cam Vinh đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín. Việc đăng ký thành công và quản lý chặt chẽ nhãn hiệu tập thể và sau đó là chỉ dẫn địa lý đã giúp “trả lại tên” cho sản phẩm gốc. Mỗi quả cam được dán tem truy xuất nguồn gốc mang nhãn hiệu tập thể “Cam Vinh” là một lời cam kết về chất lượng của các HTX, giúp người tiêu dùng an tâm và sẵn sàng chi trả mức giá cao hơn. Nhờ đó, đời sống của hàng ngàn hộ trồng cam tại các huyện Con Cuông, Tân Kỳ, Nghĩa Đàn… đã được cải thiện rõ rệt.

Không chỉ lươn và cam, hàng loạt đặc sản khác của Nghệ An cũng đang hưởng lợi từ con đường này như: Nước mắm Vạn Phần (Diễn Châu), Tương Nam Đàn, Gừng Kỳ Sơn, Bánh đa Đô Lương… Mỗi một nhãn hiệu được bảo hộ thành công là thêm một “đại sứ” mang danh tiếng của nông sản xứ Nghệ đi xa, biến tiềm năng thành giá trị kinh tế thực sự.

Vai trò "bà đỡ" và những thách thức phía trước

Chiếc “áo giáp” sở hữu trí tuệ không chỉ mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp mà còn gieo vào lòng người nông dân xứ Nghệ một niềm tự hào về sản vật quê hương. Đó chính là nền tảng vững chắc nhất để nông sản Nghệ An không chỉ chinh phục thị trường trong nước mà còn tự tin vươn ra thế giới trong tương lai không xa.

Thành công của các HTX không thể không kể đến vai trò “bà đỡ” của các cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là Sở Khoa học và Công nghệ, Liên minh HTX tỉnh Nghệ An. Các cơ quan này đã tích cực hỗ trợ các HTX từ khâu tư vấn thủ tục pháp lý, xây dựng quy chế quản lý nhãn hiệu, đến hỗ trợ kinh phí đăng ký và quảng bá sản phẩm. Việc lồng ghép chương trình xây dựng nhãn hiệu với chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đã tạo ra một cú hích tổng lực, giúp chuẩn hóa sản phẩm và nâng cao năng lực cạnh tranh một cách bài bản.

Tuy nhiên, con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức. Việc được cấp bằng bảo hộ mới chỉ là bước khởi đầu. Vấn đề sống còn là làm thế nào để quản lý và duy trì chất lượng của sản phẩm theo đúng các tiêu chí đã đăng ký. Chỉ cần một vài thành viên trong HTX chạy theo lợi nhuận trước mắt, làm ra sản phẩm kém chất lượng nhưng vẫn gắn nhãn hiệu, thì uy tín của cả một tập thể, cả một vùng miền gây dựng bấy lâu sẽ sụp đổ.

Bên cạnh đó, cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái vẫn còn rất cam go. Năng lực marketing, quảng bá sản phẩm của nhiều HTX vẫn còn hạn chế. Họ cần được tiếp tục đào tạo, hỗ trợ để không chỉ tạo ra sản phẩm tốt, mà còn phải biết cách “kể câu chuyện” về sản phẩm của mình một cách hấp dẫn trên các nền tảng thương mại điện tử và thị trường hiện đại.

Trí Chiến