Thực phẩm siêu chế biến: 'thuốc lá mới' của thế kỷ 21?
Lượng lớn phụ gia, đường và chất béo bão hòa trong nhóm thực phẩm siêu chế biến được phát hiện có thể gây viêm mãn tính - nền tảng của nhiều bệnh nguy hiểm. Tác hại của nhóm thực phẩm này có thể sánh ngang với thuốc lá.
Một nghiên cứu gây sốc vừa công bố cho thấy việc tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến (UPFs) với số lượng lớn có thể gây ra những rủi ro dài hạn tương đương với thói quen hút thuốc lá.
Các nhà khoa học từ Đại học Florida Atlantic (FAU) đã thiết lập một mối liên hệ rõ ràng giữa chế độ ăn giàu UPFs và tình trạng viêm nhiễm ẩn trong cơ thể, một yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như bệnh tim mạch, ung thư và khả năng tử vong sớm. Sự phụ thuộc ngày càng tăng vào những sản phẩm được chế biến kỹ lưỡng này đang được giới chuyên môn ví như một cuộc khủng hoảng sức khỏe đang âm thầm lan rộng.
Thực phẩm siêu chế biến được phát hiện có liên quan đến tình trạng viêm tiềm ẩn có thể dẫn đến bệnh tim, ung thư và tử vong sớm.
Thực phẩm siêu chế biến được định nghĩa là những sản phẩm công nghiệp cao, chứa nhiều chất phụ gia và ít hoặc không có thành phần thực phẩm toàn phần, bao gồm nước ngọt, đồ ăn nhẹ đóng gói, ngũ cốc ăn sáng và thịt chế biến. Đáng báo động, những sản phẩm này hiện chiếm gần 60% lượng calo tiêu thụ hàng ngày của người trưởng thành và gần 70% khẩu phần ăn của trẻ em tại những quốc gia phát triển như Mỹ.
Nghiên cứu mới này, được công bố trên Tạp chí Y học Hoa Kỳ, tập trung làm sáng tỏ cơ chế sinh học đằng sau rủi ro này: tình trạng viêm nhiễm. Từ quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng những người tiêu thụ UPFs nhiều nhất có mức độ protein phản ứng C có độ nhạy cao (hs-CRP) cao hơn đáng kể. Được biết, hs-CRP là một chỉ số sinh học được sản xuất bởi gan và là thước đo đáng tin cậy của tình trạng viêm nhiễm hệ thống, đồng thời cũng là yếu tố dự báo mạnh mẽ cho bệnh tim mạch trong tương lai.
Phân tích dữ liệu từ khảo sát Kiểm tra Sức khỏe và Dinh dưỡng Quốc gia, bao gồm 9.254 người trưởng thành tại Mỹ, các nhà nghiên cứu đã chia đối tượng thành các nhóm dựa trên tỷ lệ calo hàng ngày đến từ UPFs. Kết quả cho thấy, ngay cả sau khi điều chỉnh các yếu tố gây nhiễu như tuổi tác, giới tính, tình trạng hút thuốc và mức độ hoạt động thể chất, mối liên hệ vẫn rất rõ ràng.
Cụ thể, nhóm tiêu thụ UPFs cao nhất (chiếm 60% đến 79% tổng lượng calo) có nguy cơ tăng mức hs-CRP cao hơn 11% so với nhóm tiêu thụ thấp nhất. Đáng chú ý, ngay cả những người tiêu thụ vừa phải (40% đến 59% calo từ UPFs) cũng cho thấy khả năng tăng dấu hiệu viêm nhiễm cao hơn 14%.
Rủi ro được ghi nhận là đặc biệt cao ở một số nhóm dân số. Người lớn trong độ tuổi từ 50 đến 59 có nguy cơ tăng các dấu hiệu viêm nhiễm cao hơn 26% so với nhóm từ 18-29 tuổi. Yếu tố béo phì làm tăng nguy cơ này lên đến 80% so với những người có chỉ số cân nặng khỏe mạnh. Tiến sĩ Allison H. Ferris, tác giả chính của nghiên cứu khẳng định những kết quả này mang lại ý nghĩa quan trọng không chỉ cho thực hành lâm sàng và các chiến lược y tế công cộng, mà còn hữu ích cho các nghiên cứu trong tương lai nhằm hiểu rõ và giảm thiểu rủi ro sức khỏe liên quan đến thực phẩm siêu chế biến.
Ngoài ra, các tác giả còn đề cập đến sự gia tăng đáng lo ngại của tỷ lệ ung thư đại trực tràng ở người trẻ tuổi tại Mỹ, cho rằng việc tăng cường tiêu thụ UPFs có thể là một yếu tố góp phần gây bệnh, bên cạnh vai trò tiềm năng trong nhiều bệnh lý đường tiêu hóa khác.
Rút kinh nghiệm từ lịch sử kiểm soát thuốc lá, các nhà khoa học tin rằng một lộ trình tương tự sẽ cần thiết để đối phó với mối đe dọa từ thực phẩm siêu chế biến. Tiến sĩ Charles H. Hennekens, đồng tác giả và chuyên gia về Y học Dự phòng lưu ý rằng các công ty đa quốc gia sản xuất thực phẩm siêu chế biến có ảnh hưởng rất lớn, tương tự như các công ty thuốc lá trong quá khứ. Vì vậy, việc thay đổi chính sách nhằm thúc đẩy thực phẩm toàn phần và giảm tiêu thụ UPFs có thể sẽ mất nhiều thời gian.
Tuy nhiên, các nỗ lực của chính phủ như giảm các chất phụ gia độc hại, cải thiện quy định nhãn mác thực phẩm và thúc đẩy các lựa chọn lành mạnh hơn trong các chương trình trường học được xem là những bước đi quan trọng đúng hướng.
Các nhà nghiên cứu kêu gọi giới chuyên gia chăm sóc sức khỏe nên tích cực thảo luận với bệnh nhân về rủi ro của thực phẩm siêu chế biến và lợi ích của việc tăng cường tiêu thụ thực phẩm toàn phần. Để chiến đấu chống lại tác hại của thực phẩm siêu chế biến, không chỉ riêng giáo dục hay nghiên cứu khoa học, chúng ta cần một chiến lược lớn ở cấp độ quốc gia, cùng hành động để biến thực phẩm lành mạnh thành lựa chọn dễ dàng và kinh tế nhất cho tất cả mọi người.
