Tranh luận về lộ trình áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường

Theo dự thảo, nước giải khát có đường sẽ vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường trên 5g/100ml).

Giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, đề xuất áp thuế đối với nước giải khát có đường là bước đi đầu tiên trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống, góp phần định hướng sản xuất, tiêu dùng.

Đây là một trong các nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn. Dự thảo luật theo hướng quy định lộ trình thực hiện: từ năm 2027 áp dụng thuế suất 8%, từ năm 2028 áp dụng thuế suất 10%.

Góp ý vào nội dung này, Đại biểu Trần Văn Khải - Đoàn ĐBQH tỉnh Hà Nam cho rằng quy định này chưa hợp lý vì phạm vi chưa rõ ràng và có thể gây tác động ngoài mong muốn. Khái niệm "nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam" chưa được định nghĩa cụ thể, dẫn đến lo ngại sản phẩm tự nhiên (như nước dừa, nước trái cây) có thể bị đánh đồng với nước ngọt có ga.

"Thực tế, 200.000 nông dân trồng dừa và hàng trăm doanh nghiệp chế biến lo lắng sản phẩm nước dừa chế biến của họ có bị coi là nước giải khát chịu thuế hay không," đại biểu nêu và cho rằng việc áp cùng mức thuế 10% như nước ngọt có ga là chưa phù hợp, có thể ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

Mặt khác, chỉ đánh thuế đồ uống có đường là chưa toàn diện. Cần kết hợp các giải pháp khác như tăng cường truyền thông về dinh dưỡng để thay đổi hành vi tiêu dùng, vì mức thuế 10% có thể quá thấp để tác động đến sức khỏe cộng đồng.

Từ phân tích đó, đại biểu Khải đề nghị làm rõ phạm vi đối tượng chịu thuế, bổ sung định nghĩa cụ thể loại đồ uống có đường bị đánh thuế tiêu thụ đặc biệt, loại trừ các sản phẩm dinh dưỡng hoặc có nguồn gốc tự nhiên (nước ép 100% trái cây, sữa, nước dừa nguyên chất…) nhằm tránh đánh thuế nhầm lên ngành nông nghiệp, đồng thời tạo sự minh bạch cho doanh nghiệp nhập khẩu và sản xuất trong nước.

Song song đó, xây dựng lộ trình áp thuế phù hợp - có thể lùi thời điểm áp thuế đến năm 2027 với mức khởi điểm thấp (ví dụ 5-8% trong năm đầu) rồi tăng lên 10% sau, giúp doanh nghiệp (đặc biệt doanh nghiệp vừa và nhỏ) có thời gian thích ứng và cải tiến công thức giảm đường.

Theo đại biểu tỉnh Hà Nam, điều này vừa đảm bảo lợi tăng thu ngân sách và đảm bảo sức khỏe cộng đồng, lại hài hòa lợi ích doanh nghiệp khi có lộ trình điều chỉnh sản xuất phù hợp, khuyến khích nghiên cứu đồ uống ít đường.

Đây cũng là cú hích để hướng đến đổi mới sáng tạo trong ngành thực phẩm phát triển các sản phẩm nước giải khát ít đường, sử dụng chất tạo ngọt tự nhiên an toàn, qua đó thúc đẩy khoa học công nghệ trong nước và đáp ứng xu hướng tiêu dùng lành mạnh.

Đại biểu Trần Văn Khải - Đoàn ĐBQH tỉnh Hà Nam. Ảnh: Media Quốc hội.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi - Đoàn ĐBQH tỉnh Bến Tre cũng bày tỏ quan điểm đồng tình với việc bổ sung các loại nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Quy định này nhằm hạn chế tiêu thụ đường quá cao và định hướng tiêu dùng cho người dân.

"Tuy nhiên, quy định áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường không phải là chiếc đũa thần để thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân, mà cần có sự tuyên truyền, giáo dục định hướng tiêu dùng," đại biểu nêu.

Đặc biệt, ngành y tế cần có những cảnh báo mạnh mẽ hơn nữa về tác hại của việc lạm dụng các mặt hàng có đường. Đồng thời có sự vào cuộc của nhiều ngành, nhiều cấp mới có thể thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi - Đoàn ĐBQH tỉnh Bến Tre. Ảnh: Media Quốc hội.

Đại biểu Cầm Thị Mẫn - Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa bày tỏ tán thành với quy định lộ trình áp thuế với mặt hàng mới như nước giải khát. Bởi đây là mặt hàng có mối liên quan đến 25 ngành nghề khác trong chuỗi giá trị như bán lẻ, du lịch, nhà hàng, khách sạn, hàng trăm hộ nông dân trồng mía, công ty sản xuất đường.

Do vậy, việc áp thuế đối với mặt hàng mới cần có lộ trình chuẩn bị dài hơi, nhất là trong bối cảnh doanh nghiệp đang đối mặt với nhiều khó khăn và gánh nặng về thuế, phí.

Theo đại biểu, Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược cũng kiến nghị nên áp mức thuế suất 5% đối với nhóm sản phẩm lần đầu tiên bị áp thuế tiêu thụ đặc biệt để giảm thiểu các tác động tiêu cực đến nền kinh tế.

Với lý do trên, đại biểu cho rằng phương án mức thuế suất 5% sẽ đảm bảo thực hiện các mục tiêu đề ra như điều tiết tiêu dùng, điều tiết sản xuất, đảm bảo sức khỏe của người dân, nguồn thu ngân sách, giúp doanh nghiệp thích ứng với sắc thuế mới. Đại biểu đề nghị 2 phương án áp thuế với mặt hàng nước giải khát.

Phương án 1: Từ 1/1/2027 đến 31/12/2027 áp mức thuế suất 5%; từ 1/1/2028 đến 31/12/2028 áp thuế 8%; từ 1/1/2029 mức thuế 10%.

Phương án 2: Từ 1/1/2028 đến 31/12/2028 mức thuế 8%; từ 1/1/2029 áp thuế 10%.

Ngược lại, bày tỏ quan điểm không đồng tình với đề xuất giảm mức thuế suất với nước giải khát có đường xuống 8%, Đại biểu Lê Hoàng Anh - Đoàn ĐBQH Gia Lai cho rằng mức này quá thấp. Theo ông, lập luận "áp thuế 10% sẽ ảnh hưởng tăng trưởng" chỉ đúng trong điều kiện khi Việt Nam không phải đối mặt với đại dịch thầm lặng.

Trong khi đại biểu dẫn chứng, hiện nay, hơn 21 triệu người Việt trưởng thành mắc bệnh tim mạch, tương đương 1/4 dân số. Trong đó 200.000 người chết mỗi năm vì bệnh này, tương đương toàn bộ dân số quận Ba Đình (Hà Nội).

Hơn 5 triệu người Việt sống chung với tiểu đường, 40% trẻ em thành thị thừa cân béo phì. Đồ uống có đường không có giá trị dinh dưỡng đáng kể lại được tiêu thụ ngày càng nhiều, gia tăng ung thư.

Tính đến 2024, Việt Nam có hơn 360.000 người đang mắc án tử ung thư, mỗi năm có khoảng 180.000 ca mắc mới. Tỷ lệ tử vong do ung thư hơn 73,5%, cao hơn rất nhiều trung bình so với toàn cầu.

"Trong khi đó, tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đã tăng phi mã, từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên 6,67 tỷ lít năm 2023, tăng 420%. Trung bình mỗi người Việt tiêu thụ hơn 70 lít nước/năm, gấp đôi mức kiến nghị để đảm bảo sức khỏe. Giá trị nhập khẩu loại đồ uống này tiếp tục tăng hàng năm," Đại biểu Lê Hoàng Anh cho hay.

Đại biểu Lê Hoàng Anh - Đoàn ĐBQH Gia Lai. Ảnh: Media Quốc hội.

Theo đại biểu, việc áp thuế với nước giải khát có đường không chỉ là chính sách thuế mà còn là lựa chọn chiến lược của các quốc gia có trách nhiệm.

"Nếu hôm nay không hành động, ngày mai chúng ta sẽ phải trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân", đại biểu nhấn mạnh và dẫn chứng, Thái Lan áp thuế từ năm 2017, Philippines, Malaysia thu hàng tỷ USD thuế từ đồ uống này và quan trọng hơn là giảm tỷ lệ bệnh tật.

"Việc áp thuế đủ mạnh theo đại biểu cũng phù hợp với cam kết quốc tế. "Doanh nghiệp có quyền vận động vì lợi ích của họ, nhưng Quốc hội đại diện cho nhân dân có trách nhiệm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và định hướng sản xuất có trách nhiệm. Do đó, không nên giảm mức thuế xuống 8% mà giữ mức 10% từ năm 2026, đồng thời bổ sung thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường như Thái Lan", đại biểu Lê Hoàng Anh nhấn mạnh.

Kiều Chinh