Về cuốn 'Sổ tay thành ngữ tiếng Việt'

Sách giúp mọi người hiểu được ý nghĩa của các thành ngữ được dùng trong sách giáo khoa, đồng thời cung cấp những phương tiện diễn đạt phong phú, đa dạng và sinh động. Đây cũng chính là cách giúp các em mở rộng thành ngữ, giúp các em có thể học tốt hơn vốn tiếng Việt. Sử dụng thành ngữ sẽ giúp các em đạt hiệu quả cao trong giao tiếp, hiểu thấu đáo hơn tiếng mẹ đẻ"...

Tuy nhiên, khi đọc tôi thấy hơi lạ, vì có những câu tôi biết chắc nó là tục ngữ thì sách lại xếp vào thành ngữ, như Học ăn, học nói, học gói học mở; Nhai kĩ no lâu, cày sâu tốt lúa... Tôi đâm ra hoang mang, không biết ngoài những lỗi đó thì sách còn sai sót nhầm lẫn gì khác. Rất mong chuyên mục “Cà kê chuyện chữ nghĩa” có bài nhận xét về cuốn sách này.

Trân trọng cảm ơn”.

Trả lời: Đúng như độc giả Lê Văn Học đã nhận xét. Cuốn Sổ tay thành ngữ tiếng Việt dành cho học sinh (PGS.TS. Hà Quang Năng- Hà Thị Quế Hương biên soạn - NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 2016), có khá nhiều sai sót. Sau đây, chúng tôi xin đưa ra một số nhận xét ngắn gọn.

1 - Nhận lầm tục ngữ ra thành ngữ

Sách “Sổ tay thành ngữ tiếng Việt dành cho học sinh”, dành ra hẳn một phần quan trọng để giúp học sinh nhận diện, phân biệt sự khác nhau giữa thành ngữ và tục ngữ. Thế nhưng, ngay ở phần lí thuyết này, soạn giả đã nhận lầm tục ngữ ra thành ngữ. Ví dụ Danh chính ngôn thuận; Mèo già hóa cáo; Lòng vả cũng như lòng sung; Rượu vào lời ra; Đầu xuôi đuôi lọt; Tre già măng mọc; Mèo nhỏ bắt chuột con; Có bột mới gột nên hồ... Tất cả đều là tục ngữ đúc kết kinh nghiệm của dân gian, chứ không phải thành ngữ.

Trong phần nội dung chính, hàng loạt tục ngữ tiếp tục bị “hóa phép” ra thành ngữ, trong đó có những câu mà độc giả Lê Văn Học đã phát hiện: Chó treo mèo đậy; Đất lành chim đậu; Góp gió thành bão; Học ăn, học nói, học gói học mở; Khổ tận cam lai; Kiến tha lâu cũng đầy tổ; Liệu cơm gắp mắm; Trâu buộc ghét trâu ăn; Tùy cơ ứng biến; Máu chảy ruột mềm; Môi hở răng lạnh; Cha chung không ai khóc; Giậu đổ bìm leo; Đục nước béo cò; Quá mù ra mưa; Già néo đứt dây; Rút dây động rừng; Tích tiểu thành đại; Ôm rơm nặng/nhặm/rặm bụng; Rau nào sâu ấy; Nhai kĩ no lâu, cày sâu tốt lúa; Có đi có lại mới toại lòng nhau; Chó cậy gần nhà, gà cậy gần chuồng; An cư lạc nghiệp; Ở hiền gặp lành; Cháy nhà ra mặt chuột; Của rẻ là của ôi; Ăn vóc học hay...

Tất cả những câu tục ngữ trên đây đều là sự đúc kết kinh nghiệm của dân gian trong rất nhiều lĩnh vực. Thành ngữ không có chức năng này.

2 - Giải thích không chính xác

Nhiều câu thành ngữ bị soạn giả giải thích không chính xác, ví dụ:

- “Ăn xó mó niêu”, nghĩa bóng thường chỉ hạng người hèn mọn, ăn ở chui rúc, bệ rạc. Thế nhưng soạn giả lại chỉ giải thích là “Ăn uống không bày ra mâm bát đàng hoàng”.

- “Lá ngọc cành vàng”, vốn chỉ con cháu vua chúa, hàng trâm anh thế phiệt trong xã hội phong kiến, sau dùng với nghĩa rộng, chỉ [con gái] nhà dòng dõi, quyền quý nói chung. Thế nhưng soạn giả lại giảng là “cảnh sống nhàn hạ, sung sướng”(!),...

3 - Đưa ra những dị bản lạ

Lẽ ra Sổ tay thành ngữ tiếng Việt phải sưu tầm và giới thiệu những câu thành ngữ đã mang tính ổn định để giúp học sinh nắm được các bản chính, bản chuẩn. Thế nhưng, sách lại thu thập cả những câu không chuẩn, thậm chí là sai, có thể do cá nhân nhà văn nào đó nhớ nhầm, hoặc diễn đạt nôm na, chứ không phải dân gian. Ví dụ “Một người làm quan một nhà có phước”, được sách chú thích là lấy từ Ngữ văn nâng cao (NVNC) của lớp 11. Thực ra, bản chính xác phải là “Một người làm quan cả họ được nhờ”. Và đây là câu tục ngữ chứ không phải thành ngữ. Dân gian đúc rút một thực tế, kẻ có quyền thế thường tìm cách thu vén, phân phát lợi lộc cho người thân, anh em họ hàng.

Rồi những dị bản lạ: “Trèo đèo lặn suối”; “Bông hoa nhài ĐẬU cứt trâu”,...

Với lỗi nặng “Bông hoa nhài ĐẬU cứt trâu”. Ở đây không có chuyện lầm lẫn, bởi vì tại trang 254, tác giả đưa ra yêu cầu học sinh “Giải thích câu 'bông hoa nhài ĐẬU cứt trâu”; đến trang 295, đáp án đưa ra là “Bông hoa nhài ĐẬU cứt trâu được dùng để nói về sự không tương xứng về hình thức giữa người vợ và người chồng; ví người con gái đẹp lấy chồng xấu”.

Loại sách “sổ tay” được xem là “bảo bối” nho nhỏ, chứa đựng, tập hợp những hiểu biết cần thiết, cơ bản nhất về lĩnh vực, chuyên ngành nào đó. Thế nhưng, với “Sổ tay thành ngữ tiếng Việt” mắc những lỗi rất cơ bản về kiến thức như trên đây đã dẫn dụ.

Hoàng Tuấn Công (CTV)