Vượt 'hàng rào xanh' để xuất khẩu tăng trưởng bền vững

Xuất khẩu bứt phá ngoạn mục

Tại tọa đàm "Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững" do Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức sáng 16/12 tại Hà Nội, ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) khẳng định, giai đoạn 2020 - 2025 đánh dấu bước bứt phá mạnh mẽ của hoạt động xuất nhập khẩu, trở thành trụ cột quan trọng của nền kinh tế.

Nếu như năm 1995, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu chỉ đạt khoảng 500 triệu USD thì đến năm 2025, con số này dự kiến tăng lên hơn 900 tỷ USD, gấp khoảng 180 lần. Tính riêng 11 tháng năm 2025, xuất khẩu đạt hơn 430 tỷ USD, tăng hơn 16% so với cùng kỳ. Dự kiến cả năm 2025, xuất khẩu ước đạt trên 470 tỷ USD, đưa tổng kim ngạch xuất nhập khẩu chạm ngưỡng 920 - 925 tỷ USD.

"Với kết quả này, Việt Nam dự kiến đứng thứ 10 trong số các quốc gia có quy mô thương mại hàng đầu thế giới. Chúng ta cũng duy trì mạch xuất siêu liên tục 10 năm kể từ 2016, góp phần quan trọng ổn định kinh tế vĩ mô", ông Sơn nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương).

Tuy nhiên, bên cạnh những con số ấn tượng, lãnh đạo Cục Xuất nhập khẩu cũng thẳng thắn nhìn nhận những điểm nghẽn nội tại. Tăng trưởng xuất khẩu vẫn phụ thuộc lớn vào khối FDI, trong khi doanh nghiệp nội địa chưa tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Năng lực thiết kế, xây dựng thương hiệu còn yếu. Nhiều ngành hàng vẫn phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, dễ tổn thương trước các cú sốc đứt gãy chuỗi cung ứng.

Áp lực từ "hàng rào xanh"

Trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động, TS Nguyễn Thị Thu Trang - Chuyên gia pháp luật và hội nhập kinh tế quốc tế, nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) cảnh báo về "làn sóng" các tiêu chuẩn bền vững đang trở thành điều kiện bắt buộc tại các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản.

Theo bà Trang, các tiêu chuẩn này không chỉ giới hạn ở yếu tố môi trường như Thỏa thuận Xanh của EU mà còn bao hàm cả quyền con người, kinh tế tuần hoàn, trách nhiệm xã hội và phúc lợi động vật. Những yêu cầu này đang đi sâu vào các biện pháp TBT (hàng rào kỹ thuật) và SPS (vệ sinh dịch tễ).

"Nhiều doanh nghiệp đang xuất khẩu rất thành công, nhưng nếu không cập nhật, sẽ có ngày chúng ta không còn đáp ứng được yêu cầu bởi các tiêu chí này đang dần được nâng cao", bà Trang cảnh báo.

Các tiêu chuẩn bền vững đang trở thành điều kiện bắt buộc tại các thị trường lớn.

Chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu để tuân thủ ngay các tiêu chuẩn bắt buộc. Đối với các tiêu chuẩn có lộ trình, cần chuẩn bị bước đi phù hợp, tránh "đi quá nhanh khi chưa đủ lực nhưng cũng không được đi quá chậm để mất cơ hội". Đồng thời, bà Trang đề xuất các hiệp hội ngành hàng cần thiết lập các "đầu mối xanh" để hỗ trợ thông tin cụ thể cho doanh nghiệp.

Bên cạnh thách thức về tiêu chuẩn xanh, việc mở rộng kênh tiêu thụ qua thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở ra không gian mới. Ông Trần Văn Trọng - Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) nhận định năm 2025 là "năm bản lề" và dự báo năm 2026 sẽ là giai đoạn "cất cánh" của lĩnh vực này.

Dù dư địa lớn, ông Trọng chỉ ra 4 rào cản chính khiến doanh nghiệp Việt khó vươn ra toàn cầu qua kênh số: Năng lực, pháp lý, chi phí và kiến thức.

Để khơi thông dòng chảy này, Tổng thư ký VECOM kiến nghị Chính phủ sớm ban hành Nghị định về quản lý hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử. Đồng thời, cần triển khai nhanh Quyết định 2229/QĐ-TTg về xây dựng hạ tầng logistics phục vụ xuất khẩu trực tuyến và tăng cường phối hợp giữa các đơn vị thuộc Bộ Công Thương để hỗ trợ doanh nghiệp.

Tìm động lực tăng trưởng mới

Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 493/QĐ-TTg ngày 19/4/2022 đặt mục tiêu xuất khẩu phát triển bền vững với nhiều giải pháp, nhiệm vụ cụ thể. Trong những năm tiếp theo, Đảng và Nhà nước đặt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu từ 6-7%, nhưng thực tế nhiều năm qua mức tăng trưởng luôn đạt 2 con số.

Theo Cục Xúc tiến thương mại, là một trong những động lực đóng góp vào tăng trưởng kinh tế thời gian qua, xuất khẩu cần các giải pháp khả thi để giữ được tăng trưởng cao và bền vững trong thời gian tới.

Để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số mà Đảng và Nhà nước đề ra, ông Trần Thanh Hải – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho rằng cần chuyển dịch mạnh mẽ từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu. Ông Hải đề xuất 4 nhóm giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, về sản xuất, phát triển công nghiệp nền tảng, nông sản bền vững; làm chủ công nghệ và nguồn nguyên liệu.

Thứ 2, tiếp tục đàm phán các FTA mới, đa dạng hóa thị trường và thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới.

Thứ 3, trong công tác xúc tiến thương mại, cần đổi mới phương thức gắn với xây dựng thương hiệu, truy xuất nguồn gốc và số hóa.

Thứ 4, về logistics, cần tối ưu hóa quy trình để giảm chi phí, khuyến khích doanh nghiệp logistics Việt vươn ra quốc tế.

Trong giai đoạn tới, xuất khẩu Việt Nam không chỉ cần tăng về lượng mà phải nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ và năng lực tự chủ của nền kinh tế để phát triển thực sự bền vững.

Nguyệt Minh