Hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo đột phá cho phát triển đường sắt

Ảnh minh họa

Thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày tờ trình dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Theo đó, dự thảo Luật gồm 4 chương, 60 điều.

CHÍNH SÁCH ĐẶC THÙ THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG ĐƯỜNG SẮT

Đáng chú ý, Dự thảo Luật bổ sung quy định khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước theo quy định của pháp luật về đầu tư.

Đồng thời, bổ sung các ưu đãi tín dụng cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt; ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp cho doanh nghiệp đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt.

Các tổ chức, cá nhân trong nước tham gia dự án đường sắt được miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa phục vụ dự án mà trong nước chưa sản xuất được hoặc sản xuất được nhưng không đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật dành riêng một chương quy định về đầu tư xây dựng đường sắt trên cơ sở bổ sung 18 chính sách trong dự thảo Nghị quyết đã được cấp có thẩm quyền thống nhất chủ trương như Điều chỉnh quy hoạch; Huy động nguồn lực và bố trí vốn; Trình tự, thủ tục đầu tư dự án đường sắt; Quản lý hợp đồng; Quản lý chi phí đầu tư; Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; Bãi đổ thải và khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng; Phát triển khoa học, công nghệ và đào tạo phát triển nguồn nhân lực; Phát triển công nghiệp và chuyển giao công nghệ; Đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài Nhà nước...

Dự thảo Luật cũng quy định trường hợp việc lập, thẩm định, phê duyệt dự án có nội dung khác với quy hoạch có liên quan không phải thực hiện thủ tục điều chỉnh quy hoạch; sau khi dự án được phê duyệt, các quy hoạch có liên quan phải được kịp thời rà soát, điều chỉnh, cập nhật và công bố.

Về huy động nguồn lực và bố trí vốn, bổ sung quy định giao Thủ tướng Chính phủ quyết định việc sử dụng đa dạng các nguồn vốn như phát hành trái phiếu Chính phủ, vốn hỗ trợ phát triển chính thức, vốn vay ưu đãi nước ngoài, nguồn tăng thu tiết kiệm chi… cho đầu tư phát triển các dự án đường sắt. Đồng thời, cho phép UBND cấp tỉnh được quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, chỉ tiêu sử dụng đất để tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất khu vực TOD.

Về trình tự, thủ tục đầu tư dự án đường sắt, bổ sung quy định cấp có thẩm quyền quyết định đầu tư được quyết định phân chia dự án thành các dự án thành phần, tiểu dự án trong quá trình lập dự án đầu tư xây dựng.

Các dự án đường sắt đô thị, dự án theo mô hình TOD không phải thực hiện thủ tục lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư và các thủ tục khác có liên quan đến quyết định chủ trương đầu tư. UBND cấp tỉnh được quyết định điều chỉnh dự án trong trường hợp dự án phát sinh thay đổi về mục tiêu, địa điểm, vượt mức vốn đầu tư.

Bộ trưởng Trần Hồng Minh nhấn mạnh một số điểm đổi mới đáng chú ý để giải quyết vướng mắc thực tiễn trong quá trình tính toán xác định chi phí đối với những công trình, hạng mục, thiết bị mà Việt Nam chưa có, dự thảo Luật bổ sung quy định được áp dụng hệ thống định mức, giá xây dựng công trình, suất vốn đầu tư, mức chi phí, dữ liệu về chi phí do các tổ chức trong nước, nước ngoài công bố hoặc của dự án tương tự trong nước, nước ngoài và được quy đổi về thời điểm tính toán.

Mặt khác, nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án, dự thảo Luật bổ sung quy định cho phép UBND cấp tỉnh được áp dụng chỉ định thầu đối với các gói thầu thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; cấp phép, điều chỉnh trữ lượng, kéo dài thời hạn, nâng công suất khai thác, bổ sung mỏ khoáng sản theo nhu cầu của dự án với trình tự, thủ tục đơn giản; được quyết định thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư khu vực bãi đổ chất thải rắn và bàn giao mặt bằng cho nhà thầu để thực hiện...

Đồng thời, bổ sung quy định các doanh nghiệp tham gia cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt theo Danh mục do Thủ tướng Chính phủ quyết định được bảo đảm đầu ra theo cơ chế đặt hàng khi đáp ứng các tiêu chí theo quy định của Chính phủ. Chủ đầu tư, nhà thầu phải ưu tiên sử dụng hàng hóa, dịch vụ mà trong nước có thể sản xuất, cung cấp…

Theo Tư lệnh ngành Xây dựng, sau khi rà soát, Chính phủ đề xuất các chính sách đặc thù chỉ áp dụng cho đầu tư xây dựng dự án đường sắt quan trọng quốc gia, dự án đường sắt do Quốc hội quyết định chủ trương.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày tờ trình dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Ảnh: Media Quốc hội.

Ngoài ra, để bảo đảm đáp ứng yêu cầu về tiến độ đầu tư xây dựng các dự án đường sắt, Chính phủ đề nghị các quy định bổ sung mới vào dự thảo Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, các quy định còn lại của Luật Đường sắt (sửa đổi) sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026.

HOÀN THIỆN THỂ CHẾ, KIỂM SOÁT CHẶT CÁC CHÍNH SÁCH ĐẶC THÙ

Trình bày báo cáo thẩm tra bổ sung, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy nhất trí cao với chủ trương cần có cơ chế đặc thù để phát triển đường sắt.

Tuy nhiên, để thể chế hóa chủ trương của Đảng và luật hóa các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đã được quy định trong các Nghị quyết của Quốc hội về đầu tư phát triển một số công trình đường sắt cụ thể, ông Lê Quang Huy đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu hoàn thiện các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt này theo hướng: giới hạn phạm vi, đối tượng được áp dụng; bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, phổ quát, bền vững của hệ thống pháp luật; tăng cường giám sát, công khai, minh bạch thông tin; có chế tài phù hợp; cần bảo đảm yêu cầu khả thi, chặt chẽ và hiệu quả.

Ngoài ra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo quán triệt sâu sắc các giải pháp đổi mới tư duy xây dựng pháp luật gắn với các quy định cụ thể của dự thảo Luật đúng với chủ trương của Đảng và Nhà nước; tiếp tục rà soát, lược bỏ các nội dung trong dự thảo Luật không thuộc thẩm quyền của Quốc hội.

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cơ bản nhất trí với chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt và các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt quy định tại Chương II dự thảo Luật trong trường hợp toàn bộ các nội dung cụ thể này đã có đầy đủ cơ sở chính trị; đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, chỉnh lý đầy đủ, giải trình thấu đáo, thuyết phục các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan thẩm tra và ý kiến của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan.

Về cơ chế, chính sách huy động nguồn lực và bố trí vốn, một số ý kiến cơ bản nhất trí với quy định trao quyền chủ động về vốn cho các chủ thể quy định trong dự thảo Luật, cho phép phát hành trái phiếu Chính phủ, huy động ODA, dùng nguồn tăng thu và tiết kiệm chi ngân sách để bổ sung vốn nếu ngân sách hằng năm không đáp ứng tiến độ.

Mặc dù vậy, cần rà soát bổ sung quy định giới hạn cơ chế, chỉ áp dụng khi chứng minh hiệu quả vượt trội; giới hạn mức huy động ở ngưỡng an toàn, có giám sát, bảo đảm an toàn tài chính; trách nhiệm rõ ràng; điều kiện và cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro.

Nhiều ý kiến cơ bản nhất trí với cơ chế phát triển đô thị lấy hệ thống giao thông công cộng làm trung tâm (TOD) nhằm khai thác quỹ đất quanh nhà ga tạo nguồn lực cho đường sắt, phù hợp định hướng đổi mới sáng tạo.

Song, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị làm rõ và nghiên cứu bổ sung quy định rõ giới hạn thẩm quyền địa phương khi điều chỉnh quy hoạch; quy định cơ chế giám sát độc lập, minh bạch khi điều chỉnh quy hoạch; bổ sung quy định tiêu chí về năng lực hạ tầng và kế hoạch nâng cấp hạ tầng trước khi phê duyệt TOD, quy định điều kiện thực hiện; quy định rõ cơ chế phân chia nguồn thu; quy định trách nhiệm giải trình và chế tài xử lý; rà soát, sửa đổi, bổ sung các luật có liên quan.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy trình bày báo cáo thẩm tra. Ảnh: Media Quốc hội.

Một số ý kiến thống nhất quy định của dự thảo Luật đã đơn giản hóa thủ tục đầu tư xây dựng dự án đường sắt địa phương, cắt giảm đáng kể thời gian chuẩn bị, giúp địa phương chủ động và linh hoạt hơn.

Tuy nhiên, các ý kiến đề nghị làm rõ và nghiên cứu sửa đổi các luật liên quan; bổ sung quy định giám sát của cơ quan Trung ương; quy định rõ giới hạn nội dung, thẩm quyền mà địa phương được phép điều chỉnh trong dự án và thủ tục phải tuân thủ khi điều chỉnh, bảo đảm công khai, ngăn ngừa lạm quyền.

Ngoài ra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị cân nhắc hiệu lực thi hành, sửa đổi các quy định chuyển tiếp, bảo đảm khả thi và sớm ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành

Minh Kiệt