Cơ chế đặc thù sẽ thúc đẩy đường sắt phát triển

Các đại biểu tham gia thảo luận tại Tổ 8, chiều 16/6. Ảnh: Khánh Duy

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ Chín, chiều nay, 16/6, Quốc hội tiến hành thảo luận ở Tổ về: Dự án Luật Đường sắt (sửa đổi); chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng đường vành đai 4 TP. Hồ Chí Minh.

Sửa Luật để tạo không gian phát triển

Thảo luận tại Tổ 8 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh, thành phố: Cần Thơ, Điện Biên, Trà Vinh, Cao Bằng) về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi), các đại biểu cơ bản tán thành với Tờ trình của Chính phủ cũng như Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường.

ĐBQH, Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng Quản Minh Cường cho rằng, hệ thống đường sắt của nước ta có lịch sử xây dựng hơn 140 năm, đã lạc hậu. Hiện chúng ta đang bàn đến xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam; tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; các tuyến đường sắt đô thị; chuyên dụng để chở hàng hóa… Việc sửa đổi Luật Đường sắt vì thế rất cần thiết, để chúng ta có được hệ thống đường sắt hiện đại hơn.

Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng Quản Minh Cường phát biểu và điều hành phiên thảo luận tại tổ 8. Ảnh: Khánh Duy

Chia sẻ thêm về dự thảo Luật, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, sau hơn 140 năm, đường sắt đã phát huy vai trò quan trọng; đặc biệt là trong giai đoạn chiến tranh và thời bao cấp, khi phương tiện giao thông đường bộ, đường thủy và đường hàng không chưa phát triển, thì đường sắt là phương tiện vận tải chính của chúng ta.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Dù có hệ thống đường sắt từ khá lâu, song đến nay, chúng ta vẫn chưa làm chủ trong lĩnh vực đường sắt, phải phụ thuộc yếu tố nước ngoài. Do đó, thời gian thi công không bảo đảm, đội vốn. “Đây là điều Bộ Giao thông vận tải trước đây và Bộ Xây dựng hiện nay rất trăn trở”, Bộ trưởng nói.

Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, Bộ Xây dựng đã mạnh dạn đưa vào nghiên cứu hệ thống đường sắt, gồm: Hệ thống đường sắt quốc gia (tuyến Bắc - Nam; tuyến liên tỉnh Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng…); tuyến đường sắt địa phương (trong đó có đường sắt đô thị như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh); sau này các địa phương sẽ có các tuyến đường sắt để kết nối với địa phương khác…

Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết, tới đây, chúng ta triển khai đồng bộ các tuyến đường sắt. Vì thế, Bộ Xây dựng đã đề xuất rất nhiều cơ chế, chính sách đặc thù để tháo gỡ những điểm nghẽn về pháp luật, từ luật đến các nghị định, thông tư. Khi được Quốc hội thông qua các cơ chế này, từ khâu chuẩn bị, thi công đến hoàn thiện dự án “sẽ bảo đảm cho những người thực thi rất yên tâm về mặt pháp luật”.

Phát triển mô hình TOD để thu hút nhà đầu tư

Trình bày về những điểm đáng chú ý của dự thảo Luật, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết, dự thảo đã đưa vào chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt.

Theo Bộ trưởng, nếu trình tự như cũ thì giai đoạn chuẩn bị đầu tư đã mất khoảng 5 năm và phải chờ tới nhiệm kỳ sau mới có thể triển khai. Do vậy, cần phải cắt giảm tối đa, phải đưa vào tiêu chí, điều kiện ưu đãi.

Liên quan đến cơ chế, chính sách đặc thù, dự thảo Luật đã được bổ sung, chỉnh lý để luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có 21 cơ chế, chính sách được luật hóa từ các Nghị quyết của Quốc hội và 2 cơ chế, chính sách mới, bao gồm Điều 24 về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước và Điều 36 về hợp đồng.

Đơn cử, dự thảo Luật cho phép thực hiện đồng thời một số công việc chuẩn bị dự án đường sắt. Theo đó, chủ đầu tư hoặc người đứng đầu đơn vị được giao nhiệm vụ chuẩn bị dự án đường sắt được triển khai thực hiện đồng thời việc lập, thẩm định, phê duyệt Báo cáo nghiên cứu khả thi, thiết kế xây dựng sau thiết kế cơ sở hoặc thiết kế kỹ thuật tổng thể, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu... Điều này sẽ tiết kiệm thời gian, chi phí thực hiện.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Liên quan huy động nguồn vốn, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho rằng, nếu để Nhà nước đầu tư, thời gian chờ hoàn phí sẽ rất lâu. Song, nếu tư nhân làm với quy trình rút ngắn hơn sẽ đẩy nhanh tiến độ triển khai cũng như rút ngắn thời gian hoàn vốn.

Muốn thu hút nhà đầu tư vào dự án đường sắt thì "họ phải có hiệu quả". Chẳng hạn, Nhà nước làm đường sắt phải 100 năm sau mới thu hồi được vốn, thì tư nhân có khi chỉ mất 30 - 40 năm, do họ được sử dụng, khai thác mô hình TOD (phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng). Đây là giải pháp quy hoạch, đầu tư cải tạo, chỉnh trang và phát triển đô thị, lấy điểm kết nối giao thông đường sắt làm điểm tập trung dân cư, kinh doanh dịch vụ thương mại, văn phòng). Chỉ khi đó nhà đầu tư mới tham gia.

Vì thế, phải đưa ra được các tiêu chí, trong đó có phát triển TOD ở các tỉnh, thành để thu hút nhà đầu tư. Khi cơ chế, chính sách thu hút được nhà đầu tư vào, thì cả Nhà nước, nhà đầu tư và Nhân dân đều có lợi, Bộ trưởng khẳng định.

Liên quan trình tự, thủ tục đầu tư của đường sắt, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết, hiện có một số ý kiến băn khoăn khi tách dự án giải phóng mặt bằng và dự án thi công tuyến đường sắt. Theo Bộ trưởng, "việc tách là cần thiết, khi Luật Đầu tư công đã cho phép".

Công tác giải phóng mặt bằng cần được làm trước đó 1 - 2 năm, tránh tình trạng cứ khởi công xong nhưng có khi 50 - 70% mặt bằng chưa được giải phóng, rất khó khăn khi triển khai tiếp, Bộ trưởng đề nghị.

Tựu trung, Bộ trưởng Bộ Xây dựng tin tưởng, nếu Luật được Quốc hội thông qua với 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt sẽ tạo thuận lợi để triển khai tuyến đường sắt Bắc - Nam, tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và hơn 30 tuyến đường sắt của các địa phương trong tương lai.

Đ. Thanh