Hồi sinh hồn Việt từ những con rối gỗ: Câu chuyện ở phường rối Tế Tiêu

Con rối được làm tỉ mỉ đến từng chi tiết

Từ gỗ vô tri đến những hình hài mang linh hồn Việt

Ít ai biết rằng, để có một buổi biểu diễn rối nước hay rối cạn hấp dẫn, không chỉ cần đến bàn tay điêu luyện của người nghệ sĩ mà còn là cả một quá trình tỉ mỉ, công phu trong việc chế tác từng quân rối. Những con rối ở Tế Tiêu được làm từ gỗ sung – một loại gỗ nhẹ, dẻo, bền và có khả năng nổi trên mặt nước. Nhưng điều đặc biệt là: không có khuôn mẫu sẵn nào cho các con rối. Mỗi con rối đều được tạo hình thủ công, dựa trên kịch bản, bối cảnh văn hóa và tinh thần dân gian.

Anh Phạm Công Bằng, hiện là trưởng phường rối Tế Tiêu, chia sẻ: “Quá trình sáng tạo ra một quân rối không chỉ đòi hỏi kỹ thuật điêu khắc, mà còn là sự hòa quyện giữa nghệ thuật và văn hóa. Mỗi con rối phải mang được linh hồn của nhân vật, truyền tải được tinh thần dân tộc, không chỉ là một món đồ chơi hay vật diễn xuất."

Chính vì thế, mỗi con rối đều mang những nét riêng biệt, đậm đà bản sắc dân gian – từ gương mặt, trang phục đến động tác tay chân. Đặc biệt, tại mỗi vùng biểu diễn khác nhau, các nghệ nhân sẽ điều chỉnh hình dáng con rối sao cho phù hợp với thị hiếu khán giả, nhưng vẫn giữ nguyên chất lượng nghệ thuật và giá trị truyền thống.

Sự kỳ công trong nghệ thuật điều khiển rối

Để điều khiển một con rối di chuyển linh hoạt và thể hiện biểu cảm tự nhiên, người nghệ nhân phải trải qua một quá trình khổ luyện lâu dài. Điều này không chỉ đơn giản là điều khiển dây hay đẩy sào, mà còn là sự thấu hiểu nhịp điệu, động tác, và sự phối hợp ăn ý giữa các thành viên trong đoàn.

Anh Bằng tiết lộ: “Người điều khiển rối phải tinh tế, dẻo dai và nhạy cảm. Có những lúc, con rối phải trồi lên hụp xuống, quay đầu, múa tay, cười nói – tất cả phải ăn khớp với nhạc, lời thoại và tâm lý nhân vật.”

Nhờ tay nghề điêu luyện và sự phối hợp chặt chẽ trong phường rối, mỗi buổi diễn của Tế Tiêu đều khiến khán giả nhớ mãi. Những con rối tưởng chừng vô tri lại sống động đến kỳ lạ – như đang kể chuyện, múa hát, khóc cười trước mắt người xem.

Buổi biểu diễn thu hút đông đảo người dân tham gia tại phường rối Tế Tiêu

Gánh rối gia đình - Giữ gìn di sản một thời vang bóng

Rối Tế Tiêu từng có thời kỳ thịnh vượng, đặc biệt là vào thập niên 70, dưới sự dẫn dắt của các nghệ nhân nổi tiếng như cố nghệ nhân Lê Đăng Nhượng, cố nghệ nhân Phạm Văn Bể. Tuy nhiên, qua những biến động lịch sử và áp lực của thời đại mới, hiện nay chỉ còn duy nhất một phường rối gia đình tồn tại - chính là gia đình anh Phạm Công Bằng, con trai thứ 9 của cố nghệ nhân Phạm Văn Bể.

Mặc dù chỉ còn một nhóm nhỏ, nhưng gia đình anh vẫn kiên trì duy trì gần 100 trò diễn, với hàng nghìn chú rối được bảo tồn và sử dụng thường xuyên. Từ sân đình làng quê đến các hội diễn thủ đô, từ Festival Huế đến các triển lãm làng nghề – dấu chân của rối Tế Tiêu vẫn miệt mài ghi dấu trên khắp các nẻo đường nghệ thuật.

Các bạn thiếu nhi được nghệ nhân hướng dẫn điều khiển rối

Chia sẻ niềm đam mê và lan tỏa tình yêu với nghệ thuật dân gian

Không chỉ dừng lại ở việc biểu diễn, nghệ nhân Phạm Công Bằng còn tổ chức các buổi truyền nghề, hướng dẫn kỹ thuật làm và điều khiển rối cho học sinh, thanh niên đam mê nghệ thuật dân gian. Nhiều bạn trẻ đến từ các trường học trong vùng đã bày tỏ sự ngưỡng mộ và niềm đam mê đối với bộ môn truyền thống này.

Em Nguyễn Thùy Lâm, học sinh THPT Mỹ Đức B, chia sẻ sau khi được trải nghiệm: “Em cảm thấy múa rối là một nghệ thuật thật tuyệt vời và độc đáo. Em hy vọng bộ môn này sẽ được gìn giữ và phát triển hơn nữa.”

Với sự tâm huyết, niềm tin và tình yêu vô bờ bến với nghệ thuật truyền thống, nghệ nhân trẻ Phạm Công Bằng đang từng ngày “thổi hồn” vào những con rối gỗ, gìn giữ di sản cha ông, và truyền cảm hứng đến thế hệ mai sau. Đó không chỉ là một câu chuyện về nghệ thuật, mà còn là bài học sâu sắc về lòng kiên trì và sự bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc.

Nhóm P.V