Tôi nhớ những năm 1960 vùng quê nghèo Hoa Lư đồng trắng nước trong, chưa có đê quai nên chỉ cấy được một vụ, dù được mùa vẫn không đủ thóc gạo ăn cho cả năm. Đói đầu gối phải bò, làng tôi (xóm Tụ An) rủ nhau đi bộ 30-40 ki lô mét đến tận Đồng Bài (Nho Quan) để đốt rừng làm nương, trồng ngô, khoai, sắn, đi theo tiếng gọi... khai hoang. Thu hoạch được khá nhưng vận chuyển về cũng gian nan, gánh trên vai mấy chục ký lương thực, đi chân trần dưới cái nắng gần 40 độ C thì chỉ thế hệ đó mới nhớ và mường tượng ra được...