Tư liệu quý hiếm về đời sống tâm linh người Việt thế kỷ 19

Thờ cúng tổ tiên là tín ngưỡng thiêng liêng của người Việt Nam, mỗi món đồ thờ đều là cầu nối tâm linh giữa dương gian và âm thế, chứa đựng những ước nguyện và kỳ vọng tốt đẹp của con người. Cuốn sách Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam của học giả Gustave Dumoutier không chỉ mô tả chi tiết về hình dáng, nguồn gốc của các vật phẩm thờ cúng mà còn đi sâu khám phá ý nghĩa tâm linh ẩn chứa đằng sau mỗi biểu tượng.

Sách do NXB Thế Giới và Công ty Nhã Nam ấn hành (2.2025) - Ảnh: T.V

Công trình nghiên cứu đặc biệt về biểu tượng tâm linh trên ban thờ người Việt

Để thấu hiểu một dân tộc, không gì quan trọng hơn việc tìm hiểu những giá trị văn hóa tinh thần và tín ngưỡng của họ. Ở người Việt, tục thờ cúng tổ tiên chính là một minh chứng sống động cho điều này. Mỗi gia đình Việt Nam, dù trong hoàn cảnh nào, đều dành một không gian trang nghiêm nhất trong nhà làm nơi thờ phụng ông bà.

Chính vì vậy, một cuốn sách ghi chép và nghiên cứu về tập tục thờ cúng cổ truyền như Biểu tượng phù hiệu và đồ thờ của người An Nam không chỉ là tài liệu quý giá về mặt học thuật, mà còn là chìa khóa giúp chúng ta mở ra cánh cửa để hiểu sâu sắc hơn về tâm hồn, tính cách và bản sắc của người Việt.

Trên ban thờ, mỗi món đồ thờ tự, từ bát hương, đèn nến đến những đồ cúng phẩm đều mang những ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Theo đó, các biểu tượng thường gặp trên các món đồ cúng như chữ phúc, thọ, hình âm dương, hà đồ, lạc thư và nhiều hình tượng khác đã được học giả Gustave Dumoutier ghi chép cẩn thận trong cuốn sách của mình. Điều đặc biệt là tác giả không chỉ dừng lại ở việc mô tả bề ngoài, mà còn đi sâu tìm hiểu về những giá trị văn hóa, tâm linh ẩn chứa đằng sau mỗi vật phẩm.

Một trang trong tác phẩm của Gustave Dumoutier - Ảnh: T.V

Công trình khảo cứu ghi chép và diễn giải nhiều biểu tượng từ quen thuộc đến xa xưa như: Phúc và thọ, âm dương, rồng, hà đồ, lạc thư, long mã, hạc đậu lưng rùa, phượng, ngữ phúc, bát quái, long hổ đấu… và nhiều hình tượng khác.

Đi kèm diễn giải về ý nghĩa, học giả người Pháp Gustave Dumoutier còn ghi chép những ứng dụng của các biểu tượng này trong đời sống tín ngưỡng và thờ cúng của người Việt, những niềm tin và những điều kiêng kị. Nguồn gốc của những biểu tượng này cũng được nghiên cứu kỹ càng, đối chiếu với sử sách và được chú thích cặn kẽ để độc giả tiện tra cứu trong quá trình đọc.

Hệ thống tư liệu hình ảnh minh họa trực quan

Giá trị của cuốn sách còn nằm ở hệ thống tư liệu hình ảnh minh họa phong phú, chi tiết về các món đồ thờ cúng của người Việt Nam cuối thế kỷ 19, giúp các thế hệ sau có thể hình dung một cách cụ thể về đời sống tâm linh của người Việt hơn một thế kỷ trước. Những hình vẽ minh họa này là tài liệu lịch sử quan trọng trong việc nghiên cứu về văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.

Với mỗi biểu tượng, học giả Gustave Dumoutier đều cẩn thận đưa vào từ một đến hai hình ảnh kèm theo để lưu giữ lại hình ảnh của biểu tượng đó từ hàng trăm năm trước, giúp độc giả nhiều thế hệ, ở nhiều thời kỳ có sự so sánh đối chiếu với giai đoạn của mình.

Dễ thấy, có nhiều biểu tượng đã được giữ vẹn nguyên qua nhiều thế hệ, đến nay vẫn còn mang đầy đủ những ý nghĩa sâu sắc như được ghi chép trong cuốn sách của Dumoutier.

Tác phẩm của Gustave Dumoutier chứa nhiều tư liệu về đời sống tâm linh của người Việt

Các hình vẽ trong sách được in sắc nét, tái hiện lại tốt nhất hình ảnh của đồ vật và biểu tượng từ hàng trăm năm trước, phần nào giúp độc giả thời nay có sự so sánh và đối chiếu với hình ảnh của biểu tượng đó trong bối cảnh hiện đại. Đi cùng với hình ảnh minh họa là chú thích chữ Nôm trong hình, góp phần diễn giải cho độc giả hiểu thêm về biểu tượng được khảo cứu.

Trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa như hiện nay, nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang dần bị mai một. Một nguồn tư liệu quý giá như Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người Việt Nam là một phần cần thiết nhằm bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Với nhiều thập niên nghiên cứu về văn hóa người Việt, học giả Dumoutier đã góp phần quan trọng trong việc ghi chép và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Đặc biệt, đây còn là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu, sinh viên và những người quan tâm đến văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.

Học giả Gustave Dumoutier (1850-1904)

Gustave Dumoutier là một trong những học giả am tường về xứ Đông Dương, một người cộng sự đáng kính của Viện Viễn Đông bác cổ (Pháp) với những khảo cứu nổi trội về khảo cổ học, địa lý học lịch sử, dân tộc học và truyền thống dân gian.

Tiểu Vũ