Ngành thủ công mỹ nghệ: Còn yếu khâu thiết kế, sáng tạo

Du khách tham quan mua sắm tại Hội chợ Quốc tế Quà tặng Hàng Thủ công mỹ nghệ Hà Nội lần thứ 15 - năm 2025. Ảnh: Hoài Nam

Hạn chế về sức cạnh tranh

Theo Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội Võ Nguyên Phong, Thủ đô có 290 nghệ nhân được phong tặng, trong đó có 13 Nghệ nhân Nhân dân, 42 Nghệ nhân Ưu tú và hàng nghìn thợ giỏi. Các nghề truyền thống như: gốm sứ, dệt lụa, mây tre đan, khảm trai, sơn mài, vàng bạc, thêu ren đã tạo dựng bản sắc văn hóa riêng cho Thăng Long – Hà Nội, đồng thời đóng góp quan trọng vào phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ, giải quyết việc làm cho hàng chục nghìn lao động ngoại thành.

Tuy vậy, ngành thủ công mỹ nghệ vẫn còn hạn chế về sức cạnh tranh, đổi mới mẫu mã chậm, thiếu đầu tư sáng tạo, nhiều sản phẩm đẹp về mỹ thuật nhưng chưa có tính thương mại cao. Với thế mạnh về bản sắc và kỹ thuật tinh xảo, ngành thủ công mỹ nghệ Hà Nội vẫn rất cần thêm chìa khóa để phát triển bền vững: kết hợp hài hòa tinh hoa truyền thống và tư duy thiết kế hiện đại.

Theo Chủ tịch Hội đồng cố vấn Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ làng nghề Hà Nội Vũ Hy Thiều, trong bối cảnh hội nhập, thị hiếu của người tiêu dùng, đặc biệt là khách hàng quốc tế, đã thay đổi đáng kể. Một sản phẩm chỉ có giá trị sử dụng là chưa đủ. Thiết kế đẹp mắt, hài hòa về màu sắc và kiểu dáng sẽ thu hút người mua, khiến họ sẵn sàng chi trả cao hơn. Tuy nhiên, phần lớn sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng còn đơn giản, thiếu ý tưởng thiết kế sáng tạo, chưa phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại. Yếu điểm lớn nhất là hạn chế về kiến thức thẩm mỹ và kỹ năng thiết kế, làm hạn chế sự phát triển về mẫu mã sản phẩm.

Xuất phát từ sự am hiểu đặc tính của các loại nguyên liệu, đồng thời với ý thức tiết kiệm, những người thợ thủ công Việt Nam rất khéo sử dụng nguyên liệu để tạo nên sản phẩm hợp lý nhất. Thậm chí, gốc cây, gốc tre cũng có thể dùng để tạo thành các sản phẩm nghệ thuật, hầu như không có gì phải bỏ đi. Tuy nhiên, kỹ thuật thủ công tinh xảo và cách sử dụng nguyên liệu thiên nhiên rất khéo léo đó chưa đủ để sáng tạo ra những sản phẩm mới theo kịp các yêu cầu về thẩm mỹ của thị trường, nhất là ở thị trường có mức sống và lối sống cao hơn Việt Nam rất nhiều. Ngoài ra, một số nghệ nhân lại sao chép hình thức của các sản phẩm nước ngoài.

Cần hiểu rõ nhu cầu khách hàng

Đây là lúc ngành thủ công mỹ nghệ cần cú hích mạnh mẽ từ thiết kế. Thiết kế không đơn thuần là tạo ra hình dáng đẹp mắt, mà còn là quá trình nghiên cứu thị trường, hiểu rõ nhu cầu khách hàng, kết hợp kỹ thuật truyền thống với các yếu tố hiện đại để có những sản phẩm độc đáo, đem lại giá trị kinh tế cao.

Nhằm nâng cao giá trị các sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Việt Nam, theo ông Vũ Hy Thiều, vấn đề quan trọng nhất là phải giúp cho các nghệ nhân tại các cơ sở sản xuất nâng cao được năng lực sáng tạo, đưa ra được những mẫu thiết kế mới đáp ứng tốt yêu cầu của thị trường. Kinh nghiệm của nhiều chuyên gia cho thấy hoạt động tư vấn là hiệu quả và thiết thực nhất. Chúng ta cần chọn chuyên gia tư vấn phù hợp, có mục tiêu, chương trình cụ thể, thích ứng với từng thị trường và thời điểm dự kiến xuất khẩu. Các cơ sở sản xuất cũng phải lựa chọn những người có năng lực sáng tạo, có tay nghề cao để thực hiện ngay các thiết kế mới hình thành trong thời gian tư vấn.

Theo PGS.TS. Đặng Mai Anh - Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, xác định xu hướng thiết kế mẫu mã sản phẩm là một trong những hướng đi quan trọng để nâng cao giá trị sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam. Các xu hướng thiết kế toàn cầu như tính bền vững, thân thiện với môi trường, kết hợp kỹ thuật truyền thống với yếu tố hiện đại, tôn vinh văn hóa truyền thống và cá nhân hóa… sẽ là kim chỉ nam cho sự phát triển của ngành.

Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội Hà Thị Vinh cho rằng, để làng nghề thủ công mỹ nghệ tăng tốc phát triển và đổi mới sáng tạo hơn nữa, cần xây dựng các trung tâm thiết kế, đổi mới sáng tạo chuyên ngành, từ đó tạo ra những ý tưởng độc đáo, khác biệt, giúp làng nghề nâng cao giá trị sản phẩm.

Các chuyên gia cũng cùng chung quan điểm cho rằng, cần đầu tư vào thiết kế và sáng tạo thông qua khuyến khích các cuộc thi thiết kế mẫu, hợp tác giữa nghệ nhân và nhà thiết kế để tạo ra các sản phẩm độc đáo, kết tinh giá trị văn hóa trong sản phẩm mang tính ứng dụng cao, tăng cường trải nghiệm cho khách hàng. Phát triển kênh phân phối theo hướng đa kênh nhằm đưa nhiều nhất các loại sản phẩm ra thị trường phục vụ khách hàng.

PV