Hà Nam là mảnh đất hiền hòa, nơi còn nhiều nghệ nhân hết lòng với các loại hình nghệ thuật truyền thống như hát chèo, hát Dậm, chầu Văn, xẩm, Trống quân, Lải lèn… Mùa Xuân ngân nga câu hát trong các hội làng, góp phần làm đẹp đời sống văn hóa, tinh thần của người dân. Điều đáng nói, nhiều thế hệ, gia đình nghệ nhân đã tích cực gìn giữ, trao truyền kinh nghiệm, bồi đắp cho di sản văn hóa truyền thống của tỉnh nhà nói riêng, di sản văn hóa đất nước nói chung.
Từ năm 2004 đến nay, năm nào cũng vậy, bắt đầu từ ngày mùng mười tháng Giêng đến hết ngày mùng mười tháng 2 (âm lịch), tròn một tháng hội làng, bà trùm Trịnh Thị Phẩm, thôn Quyển Sơn, xã Thi Sơn, huyện Kim Bảng dành trọn tâm huyết và công sức truyền dạy những làn điệu hát Dậm độc đáo, đặc sắc của quê hương cho các cháu thiếu nữ trong làng.
Sở hữu nhiều di tích lịch sử, thắng cảnh và làng nghề nổi tiếng thu hút đông đảo khách du lịch, Hà Nam vừa được Giải thưởng Du lịch thế giới - World Travel Awards (WTA) khu vực châu Á và châu Đại Dương năm 2024 vinh danh là 'Điểm đến du lịch mới nổi hàng đầu châu Á'.
Hà Nam hiện có khoảng hơn 200 lễ hội. Kinh tế ngày càng phát triển, văn hóa tinh thần, đời sống người dân nâng cao, và các lễ hội ngày càng được quan tâm đầu tư tổ chức. Điều đặc biệt ghi nhận là dù ở trong thời đại công nghiệp hóa, nhưng hầu hết các lễ hội đều giữ được những giá trị truyền thống tốt đẹp, qua đó góp phần tích cực vào việc xây dựng, gìn giữ nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Bỏ qua những tập tục mê tín, dị đoan... chúng ta có nhiều cuộc vui vào ngày xuân và những tập tục thực tế tỏ ra ông cha chúng ta cũng có óc tổ chức và suy xét rất cao xa và hợp lý.
Di sản văn hóa Hà Nam đã và đang tạo nên sức hút mạnh mẽ đối với khách du lịch. Nhờ các giá trị của di sản đang được làm nổi bật và phát huy, Hà Nam đã hấp dẫn được nhiều nhà đầu tư vào du lịch di sản, tạo nên những sản phẩm du lịch đa dạng, chất lượng cao, thu hút du khách. Xung quanh thông tin tại Hội thảo khoa học 'Thông báo Khảo cổ học toàn quốc lần thứ 58 - năm 2023' tại Khu du lịch Tam Chúc, ông Ngô Thanh Tuân, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VH, TT&DL) cho rằng: 'Di sản văn hóa Hà Nam cần phải được phát huy trong phát triển du lịch, để hiện thực hóa mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của tỉnh…'. Phóng viên (P.V) Báo Hà Nam đã ghi lại cuộc trao đổi này!
Để di sản văn hóa Hà Nam lan tỏa trong đời sống, ngoài sự nhiệt tình tiếp lửa của các nghệ nhân, nghệ sĩ, cũng rất cần nhiệt huyết của người 'nhận lửa'. Chính các thế hệ người dân, với lòng yêu nghệ thuật truyền thống đã chung tay gìn giữ, tạo điều kiện cho người thân, con cháu học tập, tiếp bước người đi trước, giữ di sản nghệ thuật truyền thống tồn tại trong dòng chảy cuộc sống. Nhờ đó, đến nay Hà Nam đã có 12 di sản được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Hà Nam là vùng đất có bề dày về lịch sử văn hóa, với một kho tàng di sản đồ sộ. Những năm qua, tỉnh Hà Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc bảo vệ, bảo tồn và có các giải pháp biến các tiềm năng ấy thực sự trở thành nguồn lực và thế mạnh phát triển kinh tế - xã hội.
Hà Nam là vùng đất có nhiều di sản văn hóa phi vật thể phong phú và độc đáo. Đó là những phong tục, tập quán, tín ngưỡng, lễ hội và nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian…, phần nào thể hiện bản sắc văn hóa và sự sáng tạo của người dân Hà Nam. Nhưng qua thời gian và sự biến thiên của lịch sử, nhiều di sản văn hóa phi vật thể dần mai một và mất đi. Thật may, vẫn còn một số người nặng lòng với vốn văn hóa dân gian cổ truyền, ngày đêm miệt mài sưu tầm và phục hồi lại những giá trị xưa cũ ấy. Nhờ đó, đến nay Hà Nam đã có 12 di sản được ghi danh là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia và nhiều di sản đang được nghiên cứu để đề nghị ghi danh Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia thời gian tới.
Việt Nam có nhiều nghệ sĩ múa tài năng, từng đoạt giải cao tại các cuộc thi hay liên hoan múa quốc tế, nhưng rất ít được công chúng biết tới.
Nước ta có nhiều nơi thờ Lý Thường Kiệt, một danh tướng lẫy lừng thời Lý có công 'bình Tống, phạt Chiêm'. Song, chỉ ở vùng đất Thi Sơn (huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam) mới có điệu hát múa Dậm Quyển Sơn để tưởng nhớ Ngài. Nghìn năm qua, những làn điệu hát múa vẫn được người dân gìn giữ và truyền dạy cho các thế hệ.
Hát Dậm đến nay sưu tầm có trên 50 điệu khác nhau, trong đó trên 30 điệu đã được nghiên cứu và ghi lại thành bản nhạc.
Trên cơ sở truyền thống lịch sử và văn hóa, Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Hà Nam đã chỉ đạo các nhà trường đẩy mạnh công tác tuyên truyền để cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh và toàn xã hội hiểu rõ ý nghĩa, tầm quan trọng của việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa của địa phương; xây dựng kế hoạch giáo dục di sản văn hóa và tổ chức các hoạt động giáo dục gắn với giáo dục di sản văn hóa. Vì vậy, việc sử dụng di sản văn hóa trong tổ chức dạy học ở trường phổ thông trên địa bàn tỉnh tương đối có chất lượng.
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 1 khu du lịch và 12 điểm du lịch cấp tỉnh. Đây đều là các khu, điểm du lịch được nhiều người biết đến và khá ấn tượng đối với du khách khi đến với Hà Nam. Tuy nhiên, việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích và khai thác tiềm năng du lịch của các khu, điểm du lịch trên còn cần nhiều sự quan tâm với các giải pháp thiết thực và hữu hiệu hơn nữa.
Nằm bình yên dưới chân núi Cấm, ẩn mình trong vườn trúc cổ, ngày ngày soi bóng bên dòng sông Đáy hiền hòa là đền Trúc (nằm trong Khu du lịch đền Trúc - Ngũ động Thi Sơn, xã Thi Sơn, huyện Kim Bảng) nghìn năm tuổi. Từ lâu, nơi đây là điểm du lịch danh thắng, tâm linh được đông đảo du khách xa gần biết đến, tìm về.
Do đại dịch Covid-19, các hoạt động sáng tác, nghiên cứu sưu tầm của văn nghệ sỹ Hà Nam cũng bị ảnh hưởng đáng kể. Không được tham gia trại sáng tác, không được di chuyển rộng rãi, không có đủ sức khỏe, phương tiện, thậm chí không có nhiều kinh phí,… những người làm công tác nghiên cứu, sưu tầm thuộc Hội Văn học Nghệ thuật (VHNT) Hà Nam luôn gặp khó trong hoạt động nghiệp vụ của mình.
Chúng tôi đến đền Trúc (nằm trong Khu di tích lịch sử - văn hóa đền Trúc và Ngũ động Thi Sơn, huyện Kim Bảng) đúng mùa lễ hội. Những năm trước, mùa lễ hội, đặc biệt là ngày chính hội mỗi ngày nhà đền đón hàng trăm lượt du khách thập phương. Hết ba tháng xuân, từ tháng tư âm lịch đền mới dần thưa khách. Năm nay thì khác, do ảnh hưởng của dịch Covid – 19, đền không mở hội.
Hội thảo 'Giải pháp bảo tồn và phát huy nghệ thuật sân khấu truyền thống' nằm trong khuôn khổ Liên hoan sân khấu chèo toàn quốc 2011 diễn ra tại tỉnh Thái Bình nhằm tìm ra hướng đi mới của nghệ thuật truyền thống trong đời sống hôm nay.