Cơ hội với hàng thủ công Hà Nội

Sản phẩm của làng nghề Sơn Đồng được trưng bày tại Festival Bảo tồn và Phát triển Làng nghề Quốc tế 2025. Ảnh Khánh Huy.

Tận dụng tối đa lợi thế

Hà Nội hiện là cái nôi của hơn 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó hơn 300 làng nghề truyền thống được công nhận, chiếm gần 40% tổng số làng nghề cả nước. Từ gốm Bát Tràng, sơn mài Hạ Thái, mây tre đan Phú Vinh cho đến thêu ren Quất Động, lụa Vạn Phúc hay đúc đồng Ngũ Xã, mỗi sản phẩm đều mang trong mình câu chuyện văn hóa, sự tinh tế của bàn tay nghệ nhân và giá trị biểu tượng của đất Thăng Long – Hà Nội.

Trong nhiều năm, phần lớn sản phẩm làng nghề xuất khẩu theo đường gián tiếp, thông qua thương lái hoặc những đơn hàng nhỏ lẻ. Mãi đến khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) có hiệu lực từ tháng 8/2020, cục diện xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ của Hà Nội mới thực sự chuyển biến mạnh. Kim ngạch xuất khẩu sang EU tăng bình quân 17–20% mỗi năm; các sản phẩm thủ công tinh xảo của Hà Nội đã hiện diện tại nhiều thị trường khó tính như: Đức, Pháp, Hà Lan, Thụy Điển hay Ba Lan.

Theo Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), EU hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam, chiếm 25% tổng kim ngạch toàn ngành. Riêng Hà Nội, năm 2024 đạt kim ngạch 260 triệu USD, tăng 18% so với năm trước. Hơn 300 DN và hợp tác xã của Thủ đô đã đăng ký mã xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan EVFTA, trong đó nhiều mặt hàng như: mây tre đan, gốm sứ, sơn mài được giảm thuế nhập khẩu xuống 0%.

Một số DN đã nhanh chóng nắm bắt thời cơ. Tỷ trọng xuất khẩu của Công ty cổ phần Đầu tư và phát triển sáng tạo Đông Dương vào EU tăng 20% trong 3 năm gần đây với các mặt hàng chủ lực như: đồ gia dụng mây tre đan cao cấp, sản phẩm trang trí nội thất, túi xách, mũ… Giám đốc công ty cổ phần đầu tư và phát triển sáng tạo Đông Dương Hoàng Thị Thanh Tâm chia sẻ: "Muốn vào được thị trường này, DN phải chuẩn bị trước 2 năm để đáp ứng bộ tiêu chí nghiêm ngặt của đối tác, từ hồ sơ sản phẩm đến chứng nhận nhà máy".

Ở Bát Tràng, nhiều DN cũng đang tận dụng tối đa lợi thế mà EVFTA mang lại. Giám đốc Công ty CP Bảo tồn và Phát triển Du lịch Bát Tràng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, DN đã ký hợp đồng xuất khẩu hơn 50.000 sản phẩm mỗi năm cho đối tác Đức và Pháp. Việc được miễn thuế nhập khẩu cùng khả năng đáp ứng tiêu chuẩn môi trường EU giúp giá bán tăng thêm 15–20% so với trước kia.

Chuyển đổi xanh – lối đi bắt buộc

Tính đến năm 2025, Việt Nam đã ký kết hoặc đang đàm phán 19 hiệp định thương mại tự do, trong đó EVFTA và UKVFTA được đánh giá là hai FTA thế hệ mới mang tính bước ngoặt. Lộ trình cắt giảm thuế quan của EVFTA đã tiến gần đến mức 100%, tạo nên thời điểm thuận lợi cho các DN xuất khẩu. Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm áp lực.

Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) Ngô Chung Khanh nhận định, thị trường EU đang chuyển mạnh sang tiêu dùng xanh, sạch và bền vững. Người tiêu dùng châu Âu không chỉ quan tâm đến giá và chất lượng, mà còn chú trọng quy trình sản xuất, cách DN xử lý môi trường hay trách nhiệm xã hội. Nếu không đáp ứng những tiêu chuẩn này, ngành thủ công mỹ nghệ khó tận dụng được ưu đãi thuế quan. Các xung đột và biến động địa chính trị khiến thương mại toàn cầu chậm lại. Hàng thủ công mỹ nghệ vốn không thuộc nhóm thiết yếu, thường bị cắt giảm khi người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu. Điều này đòi hỏi DN phải liên tục đổi mới sản phẩm, duy trì chất lượng ổn định và đảm bảo tính độc đáo để giữ chân khách hàng.

Tại làng sơn mài Hạ Thái (Thường Tín), sự chuyển đổi đã diễn ra rõ nét. Nghệ nhân và DN chuyển từ sử dụng sơn công nghiệp sang sơn tự nhiên, giảm phát thải trong suốt quá trình sản xuất. Giám đốc Công ty cổ phần Sản xuất và Dịch vụ thương mại An Huy Đỗ Hùng Chiêu cho biết, những thay đổi này giúp sản phẩm được EU đánh giá cao nhờ tính bền vững và giá trị mỹ thuật. Còn theo Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và Làng nghề Hà Nội Hà Thị Vinh, để tiếp cận các thị trường cao cấp, DN cần đáp ứng các chứng chỉ về môi trường và trách nhiệm xã hội. Chẳng hạn, các DN gốm sứ đang đầu tư hệ thống xử lý chất thải và chuyển đổi quy trình sản xuất sạch để phù hợp tiêu chuẩn môi trường châu Âu.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam Lê Bá Ngọc nhấn mạnh, dù nhiều DN Hà Nội đạt doanh thu xuất khẩu gần 80 triệu USD mỗi năm, nhưng nếu không chứng minh được nguyên liệu đầu vào sạch, quy trình sản xuất giảm phát thải và lộ trình hướng đến mục tiêu “phát thải ròng bằng 0” thì khó giữ được thị phần. Hiệp hội Làng nghề Việt Nam đang phối hợp với Chương trình phát triển thương mại bền vững của EU để tư vấn cho DN về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật và thương mại điện tử quốc tế. Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam Trịnh Quốc Đạt khẳng định EVFTA không chỉ mang lại ưu đãi thuế quan, mà còn là phép thử năng lực hội nhập của các làng nghề, từ xây dựng thương hiệu đến chuyển đổi xanh.

Trong thời gian tới, Sở Công Thương Hà Nội sẽ tiếp tục triển khai các chương trình hỗ trợ DN tận dụng ưu đãi FTA, cung cấp thông tin về quy tắc xuất xứ, xúc tiến thương mại, đăng ký thương hiệu và tổ chức hội chợ, triển lãm quốc tế. Để khai thác hiệu quả thị trường EU, các DN và làng nghề Hà Nội cần chủ động tiếp cận hàng rào kỹ thuật, không ngừng đổi mới công nghệ, sáng tạo trong thiết kế và kiên trì với mục tiêu sản xuất xanh. Khi đáp ứng được những yêu cầu khắt khe nhất, sản phẩm thủ công của Hà Nội không chỉ xuất hiện ở châu Âu, mà sẽ bước vào một hành trình dài hơi hơn: xây dựng vị thế vững chắc cho hàng thủ công Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Nguyễn Đăng