Gió thời gian…

1. AyunPa được lịch sử chọn làm nơi chứng kiến cuộc tháo chạy từ Buôn Ma Thuột tới nút tận cùng thất bại của quân đội Sài Gòn trên đất Tây Nguyên tháng 3/1975. Buôn Ma Thuột – Cheo Reo – AyunPa trước và sau tháng 3/1975, tôi còn là chú lính đầu xanh tuổi trẻ, cùng đồng đội truy quét địch khắp vùng. Bây giờ hiện nguyên hình một lão già U80, nhưng vẫn nhớ mồn một hai bên dòng sông là những cánh rừng già hiểm trở.

Một góc hồ Ayun.

Có một lần tôi và anh Nay Pha, nghệ sĩ chơi đàn T’rưng trứ danh về quê chơi, chúng tôi ngồi bên ghè rượu cần trước sàn cửa nghe ông già Nay Đer kể về thời xa xưa còn là vùng rừng hoang dã sình lầy với bao nhiêu truyền thuyết về những cuộc loạn rừng do chiến tranh bộ tộc. Các bậc bô lão cùng với những đoàn người sống du canh du cư trên triền núi ven thung lũng, các con suối chảy ra sông qua câu chuyện già kể, tôi hình dung thấy những cuộc di dân khổng lồ mỗi khi tìm được bến nước thích hợp thì tụ lại được sống chung với rừng, với núi và những lần đi săn tập thể với tiếng hú vang rừng, những chàng trai Jrai cưỡi ngựa phóng rạp mình trên đồng cỏ. Và gió. Gió hú trên những nóc nhà, tàn tro bay bụi xám mặt người. Tôi nghe rõ tiếng dây ná bật, tiếng những mũi tên xé gió cắm chụm vào đầu một hình nộm nơi cuối bãi sông trong những ngày hội lễ của buôn làng.

Tôi nhận ra trên đỉnh núi cao Chư Mố tiếng trống hội quân và những đoàn tráng sĩ lực lưỡng với tấm lưng trần cuồn cuộn cơ bắp, hò reo theo lệnh của viên tù trưởng. Rồi tiếng cồng chiêng âm vang, tiếng tù và sừng trâu hú lên tiếng hú thời hoang sử. Rồi tiếng chó sủa, tiếng ngựa hí, tiếng người hét, tiếng cây đổ, tiếng heo éc, cả tiếng bò rừng rống. Những con thú quăng mình vào vách đá, thân cây. Ban đêm đuốc sáng rực trời và bóng những đoàn người hối hả chặt cây bắc dàn săn trong khu rừng nguyên sinh. Những chàng trai uốn mình phóng lao. Những con bò rừng hung hãn bị trúng lao cắm cổ phóng xuống vực.

Tôi nhận ra đám người vây quanh đống lửa vít cong cần rượu, cùng với những bài dân ca trầm đục đượm buồn... Đâu đó có tiếng khiên va chạm, tiếng gươm giáo khua vùn vụt của trai làng luyện võ. Mùi thịt rừng nướng khét, tiếng mỡ rỏ xuống lửa xèo xèo, tiếng hát sáng dần về sáng sau khi tai nghe được lời từ bài hát kể của già làng và giọng hát thao thiết của ai đó xa xa gần gần: “Em nhớ Cheo Reo…”, bài hát của nhạc sĩ Kpa Pui ca ngợi rừng núi đồng cỏ xưa, nhắc nhở cánh trai làng gái làng quê ta đẹp đến nao lòng…

2. Nơi đây, được gọi là thủ đô của hoa trái cao nguyên, cái nôi của văn hóa Jrai với những bài hát kể sử thi dài theo con nước, với những dàn cồng chiêng đêm lễ hội của dân các làng rừng giờ đây đã khởi sắc tươi màu sau nhiều chục năm thanh bình. Mẹ Lúa về kho không chỉ còn là Mẹ Lúa nương, lúa rẫy mà có cả Mẹ Lúa nước cùng về buôn làng. Điện tuôn sáng khắp nơi nơi. Tiếng máy xay xát, tiếng máy cày, máy dệt, cánh đồng mẫu lớn thay cho vùng sình lầy tạo nên âm sắc mới, nhịp sống mới. Và gió. Gió Ayun Pa dường như cũng dịu dàng hơn, hòa tan ánh điện, ánh trăng, dập dìu đây đó tiếng học bài con trẻ, dập dìu tiếng hát thanh niên, và ta nghe được cả lời hát của người già, lời hát trầm và ấm tha thiết, nhắc ta đừng quên quá khứ, đừng quên những tháng năm nước sông đục ngầu vì bóng giặc…

Ayun Pa đã nuôi dưỡng những người con yêu dấu của mình ra đi làm cách mạng từ thuở còn đầu xanh tuổi trẻ, từ thuở cách mạng còn trong bóng tối với muôn vàn khó khăn, muôn vàn trắc trở. Chàng trai Nay Đer của miền quê Cheo Reo, một cái nôi của văn hóa dân tộc Jrai, người trí thức được người Pháp đào tạo đã sớm đi theo tiếng gọi thiêng liêng của xứ sở, trở thành người thầy giáo đầu tiên, nhà trí thức đầu tiên. Cụ Nay Đer ở giữa buôn làng như bóng của cây Kơ nia, như trống cái trong dàn nhạc cồng chiêng, như con sông lớn Ia Pa, như đỉnh Chư Prông, như bếp lửa nhà rông. Từ cụ đã tạo nên một sức hút cực kỳ hấp dẫn và phong phú đối với cộng đồng. Cũng chính từ cụ đã tạo ra một lớp các nhà trí thức Jrai đàn em, đàn con cháu lần lượt được thức tỉnh như Nay Phin, Ksor Kơ Rơn, Ksor Ní, Nay Pha…

Cầu Ia Rmok bắc qua dòng sông Ba.

3. Ý thức sớm được vai trò của các trí thức với quê hương xứ sở của mình, ngay từ khi còn trẻ, các nhà trí thức Jrai này đã làm nên bao điều kỳ diệu. Về Ayun Pa, sẽ được chính các già làng, những người già còn sót lại, cùng các già làng lớp sau… vít cần mời rượu. Được dự đêm hội làng, thưởng thức cảnh sinh hoạt văn hóa cộng đồng, một không khí vừa linh thiêng vừa hồn nhiên dân dã ấy được truyền lan từ các làn điệu dân ca, các điệu dân vũ, dân gian theo nhịp cồng chiêng thấm vào lòng người, mặc dù sau chiến tranh tôi đã đi và đến được nhiều nơi, nhưng đi đâu ở đâu tôi cũng quay về, mỗi lần về đều dấy lên trong tôi biết bao kỷ niệm.

Bây giờ tôi háo hức trở lại, háo hức đi tìm gặp bạn, nhưng các bạn tôi đa số đã về già. Hôm nay đang giữa mùa màng, các bạn tôi, những ai còn khỏe đều bận chi đó ở ngoài đồng, trên nương rẫy, trong các ngôi nhà dành cho người cao tuổi, và cả với những ghè rượu cần làm bằng nếp nương. Thôi đành chờ tối vậy, tôi nghĩ thế và tha thẩn thả bộ ra Bến Mộng, tên cái bến nước rất đẹp, rất thơ với những cây pơlang, cây xoài cổ thụ bên dòng nước sông trong vắt quanh năm tạo nên vẻ đẹp yên bình cho xứ sở đầy hoa thơm quả lạ, đặc biệt nơi đây được mệnh danh là thủ đô của đu đủ và thủ đô của các loại xoài…

Chiều đang buông. Những tàn nắng chấp chới phía sau những lùm tre lớn sát mép sông khiến ta ngập chìm trong cái cảm giác êm ả của đồng bằng. Tôi tựa lưng nơi gốc cây xoài già, ngửa cổ ngắm mây trời bảng lảng mà lòng chợt rộn lên bao ký ức. Có một con bò từ trong bụi cây phía dưới bãi sông thủng thỉnh bước ra, chợt rống lên, khiến cả đàn sau nó bất ngờ ào xuống tràn ngập mép nước. Không một bóng người. Bến nước tĩnh lặng phảng phất mang mang buồn xưa cũ. Xanh đến lịm người.

Tôi nhắc lại, nơi đây là điểm gặp gỡ của hai dòng sông lớn, tạo nên vẻ trầm tĩnh hiền hòa, tựa như chỉ để làm dịu đi cái nóng nực bất thường của đất trời cao nguyên. Một chiếc thuyền độc mộc dài ngoẵng bỗng xuất hiện từ phía bên kia hõm núi. Một chiếc nữa hiện ra, lao thẳng tới giữa dòng thì đột ngột xoay ngang chờ bạn. Rồi trong thoáng chốc hai chiếc nhập vào nhau buông thả. Tôi chưa bao giờ được chứng kiến một cảnh chiều buông thơ mộng và trữ tình đến vậy. Và giờ đây tôi đã nhận ra trên mỗi chiếc thuyền kia chỉ có một người. Chiếc dài hơn, lớn hơn là của chàng trai. Chiếc nhỏ hơn, xinh xắn hơn là của cô gái.

Tôi thầm ghen với họ. Họ đang là bạn hay họ đã là vợ chồng? Tôi ngơ ngẩn dõi theo bóng họ. Thuyền em nép vào thuyền anh, có lúc tưởng như nhập vào thành một, có lúc chợt trẽ ra đuổi bắt nhau rồi lại tíu tít quay tròn, quấn quýt xuôi theo luồng nước. Nó gợi lên niềm khao khát vừa da diết lại vừa rưng rưng ấm áp, khiến tâm hồn ta chợt trở nên phóng túng lạ thường…

Trung Trung Đỉnh